Sınırda Karbon Düzenleme Mekanizmasının Tedarik Zincirleri Üzerindeki Etkileri

Sınırda Karbon Düzenleme Mekanizması ve Karbon Sızıntısı

Sınırda Karbon Düzenleme Mekanizması (CBAM), karbon sızıntısını önlemek amacıyla tasarlanmış bir politika aracı olarak öne çıkmaktadır. Karbon sızıntısını, ülkeler arasında karbon fiyatlandırması ve emisyon düzenlemeleri açısından yaşanan farklılıklar nedeniyle ortaya çıkan bir sorundur. Özellikle, sıkı çevre politikaları uygulayan ülkelerde karbon maliyetlerinin artmasıyla birlikte, üreticilerin bu maliyetlerden kaçınmak için üretimlerini daha gevşek düzenlemelere sahip ülkelere kaydırma eğiliminde olduğu gözlemlenmektedir. Bu durum, hem ilgili ülkelerin sanayi rekabetçiliğini zayıflatmakta hem de küresel çapta karbon emisyonlarının azalmasını zorlaştırmaktadır.

Yapılan araştırmalar, CBAM gibi mekanizmaların karbon sızıntısını önlemede etkili olabileceğini ve emisyonların daha düşük seviyelerde tutulmasını sağlayabileceğini göstermektedir. Literatürde yer alan çeşitli modelleme çalışmaları, CBAM’in karbon kaçağını önemli ölçüde azaltabileceğini öne sürmektedir. Bu tür mekanizmalar uygulanmadığında, karbon kaçağı oranları genellikle %5 ile %25 arasında değişmekte olup, CBAM’in devreye girmesiyle bu oranın %6 seviyelerine kadar düşebileceği tahmin edilmektedir. Ayrıca bazı çalışmalar, karbon sınır ayarlamalarının negatif karbon kaçağı yaratabileceğini, yani yalnızca AB içinde değil, diğer ülkelerde de karbon emisyonlarının azalmasına yol açabileceğini öne sürmektedir. Bunun temel nedeni, CBAM’in ticaret akışlarını düşük karbonlu üretim yapan ülkelere yönlendirmesi ve böylece küresel üretimde daha temiz teknolojilerin benimsenmesini teşvik etmesidir. Öğrenme yayılımı, teknoloji transferi ve yeni iklim politikalarının devreye alınması gibi mekanizmalar, CBAM’in bu etkilerini daha da güçlendirebilir.

Avrupa Birliği, karbon sızıntısı riskini azaltmak ve emisyon yoğun sanayilerde rekabetçi dezavantajları önlemek amacıyla kendi karbon sınır ayarlama mekanizmasını geliştirmiştir. Avrupa CBAM’i üzerine yapılan çalışmalar, bu mekanizmanın sanayi rekabetçiliği, emisyonlar ve ticaret akışları üzerindeki etkisini modelleyerek potansiyel sonuçlarını incelemektedir. Ancak bu etkinin büyüklüğü, CBAM’in kapsamına ve modelleme yaklaşımlarına bağlı olarak değişmektedir. Örneğin, bazı araştırmalarda, Avrupa Birliği tarafından benimsenenden daha geniş bir CBAM kapsamı simüle edilmiştir ve bu çalışmalar, politikaların Avrupa Birliği ekonomisi üzerinde daha büyük bir etki yaratabileceğini göstermektedir. Bu tür çalışmalar, CBAM’in Avrupa Birliği’nin Gayri Safi Yurtiçi Hasılası (GSYH) üzerinde %2,4 ile %6,4 arasında bir azalmaya neden olabileceğini öne sürmektedir. Bununla birlikte, Avrupa Birliği’nin şu anki mevzuatına daha uygun olan ve yalnızca belirli sektörleri kapsayan daha dar kapsamlı modellemelerde, CBAM’in etkisinin daha sınırlı olduğu görülmektedir. Örneğin, bazı çalışmalar, CBAM’in küresel emisyonları yalnızca %0,08 oranında azaltabileceğini, Avrupa Birliği’nin GSYH’sini ise %0,2 oranında artırabileceğini göstermektedir.

CBAM’in ithal edilen ürünler üzerindeki etkisi, büyük ölçüde hangi ürünlerin kapsama alındığına ve karbon yoğunluklarının nasıl hesaplandığına bağlıdır. Avrupa CBAM, ilk aşamada demir-çelik, alüminyum, çimento, gübre, hidrojen ve elektrik gibi yüksek karbon emisyonuna sahip ürünleri kapsamaktadır. Ancak zamanla kapsamın genişletilebileceği ve daha fazla ürünün dahil edilebileceği değerlendirilmektedir. Bununla birlikte, ithal edilen ürünlerin karbon emisyon yoğunluğunun doğru bir şekilde hesaplanması önemli bir zorluk olarak öne çıkmaktadır. Avrupa Birliği, ithal edilen malların karbon içeriğini belirlemek için farklı yöntemler önermekte olup, bu hesaplamaların doğruluğu ve uygulanabilirliği konusunda halen tartışmalar devam etmektedir. CBAM’in uygulanabilirliğini artırmak için karbon fiyatlandırma sistemleri arasındaki uyumsuzlukların giderilmesi ve uluslararası iş birliğinin güçlendirilmesi gerektiği belirtilmektedir. Bu tür bir mekanizma, küresel emisyonları azaltmada önemli bir rol oynayabilir ancak uygulama detayları, etkinliği açısından belirleyici olacaktır.

Sınırda Karbon Düzenleme Mekanizması ve Tedarik Zincirleri

Avrupa Birliği’nin Karbon Sınır Ayarlama Mekanizması (CBAM) ve Emisyon Ticareti Sistemi (EU ETS) kapsamında gerçekleştirilen analizlerin sonuçları detaylı bir şekilde ele alınmaktadır. Çalışmanın temel amacı, karbon sızıntısı, sektörel ve tedarik zinciri etkileri, karbon-verimli ülkelerin rekabetçiliği, CBAM kapsamının genişletilmesi ve duyarlılık analizleri gibi kritik konulara ışık tutmaktır. Bu analizler, karbon fiyatlarının artışı, ücretsiz karbon tahsislerinin kaldırılması ve CBAM’in uygulanması gibi farklı politika senaryolarının ekonomik etkilerini değerlendirmek amacıyla gerçekleştirilmiştir.

Karbon sızıntısı, yüksek karbon fiyatları nedeniyle üretimin karbon düzenlemelerinin daha gevşek olduğu ülkelere kaymasını ifade etmektedir. Çalışma, AB’nin karbon fiyatlandırma politikalarının, karbon sızıntısı üzerindeki etkisini ve AB içindeki üretim üzerindeki ekonomik sonuçlarını analiz etmektedir. Sonuçlara göre, AB’deki karbon fiyatlarının artırılması, katma değer üzerinde olumsuz bir etki yaratmaktadır. Karbon fiyatlarındaki artış, AB içindeki sanayi üretiminde hafif bir daralmaya yol açarken, üretimin kısmen AB dışına kaymasına neden olmaktadır. Bu durum, karbon sızıntısı riskini artırmakta ve AB içindeki sektörlerin uluslararası rekabet gücünü zayıflatmaktadır. Ancak, CBAM’in uygulanması, karbon kaçağını azaltarak ve AB içindeki üretimi daha düşük emisyon yoğunluğuna sahip ülkelere yönlendirerek bu olumsuz etkileri kısmen telafi etmektedir. Karbon kaçağı oranı, ücretsiz karbon izinlerinin kaldırılmasıyla artış gösterse de, CBAM’in uygulanması bu artışı önemli ölçüde sınırlamaktadır. Modelleme sonuçlarına göre, karbon kaçağı oranı, CBAM olmadan yüzde 18.8 seviyelerine ulaşırken, CBAM’in devreye girmesiyle bu oran belirgin şekilde azalmaktadır. Bununla birlikte, CBAM’in AB ülkeleri arasında homojen olmayan etkiler yarattığı görülmektedir. Batı Avrupa ülkelerinde CBAM’in etkisi nispeten hafif olurken, Doğu Avrupa ülkelerinde ve özellikle karbon yoğun üretime sahip bölgelerde olumsuz etkiler daha belirgin hale gelmektedir. Bu farklılık, ülkelerin sektörel yapılarından ve karbon yoğun sanayilere bağımlılıklarından kaynaklanmaktadır. CBAM’den en fazla etkilenen ülkeler arasında Bulgaristan, Estonya, Polonya ve Yunanistan gibi sanayileşmiş Doğu Avrupa ülkeleri bulunmaktadır. Modelleme çalışması, karbon fiyatlarından elde edilen gelirin yeniden dağıtılması gibi politika araçlarının, bu ülkelerdeki olumsuz ekonomik etkileri hafifletmede önemli bir rol oynayabileceğini göstermektedir. Gelir geri dönüşü mekanizmasının dikkate alınmadığı senaryolarda, etkilenen ülkeler arasındaki ekonomik dengesizlikler daha belirgin hale gelmektedir.

CBAM’in kapsamının kısmi olması, belirli sektörler üzerinde doğrudan etkili olurken, tedarik zinciri içinde yer alan diğer sektörleri dolaylı olarak etkilemektedir. CBAM’in sadece belirli ürün gruplarına uygulanması, küresel ticaret üzerinde bölgesel etkiler yaratmaktadır. Bazı sektörler doğrudan CBAM kapsamında olduğu için korunurken, tedarik zincirinde yer alan diğer sektörler dolaylı olarak maliyet artışlarına maruz kalmaktadır. Örneğin, işlenmiş metaller sektörü CBAM kapsamında yer alsa da, ham metal üretimi üzerindeki maliyet artışları nedeniyle rekabet gücünü kaybedebilir. Aynı şekilde, çimento üretimi doğrudan CBAM’e tabi tutulurken, bu sektörü destekleyen enerji ve lojistik gibi sektörler dolaylı olarak fiyat baskısına maruz kalmaktadır. CBAM kapsamına girmeyen sektörler de dolaylı olarak etkilenmektedir. Özellikle tarım, hizmet ve enerji dışı sanayi gibi alanlarda faaliyet gösteren firmalar, CBAM’in getirdiği maliyet artışlarından dolayı rekabet güçlerini yitirebilirler. CBAM’in kısmi uygulanması nedeniyle bazı üreticiler, CBAM kapsamındaki sektörlerden kaçınarak ticaretlerini yönlendirebilirler. Bu durum, yüksek karbon içeriğine sahip malların, CBAM düzenlemesine tabi tutulmayan ülkeler üzerinden dolaylı yollardan AB’ye giriş yapmasını mümkün kılabilir. AB’deki ithalatçılar, ticaret yollarını değiştirerek veya farklı tedarik kaynakları bularak karbon fiyatlandırmasının olumsuz etkilerinden kaçınmaya çalışabilirler. Bu, CBAM’in etkinliğini azaltabilir ve uygulama sürecinde yeni denetim mekanizmalarının gerekliliğini ortaya çıkarabilir.

CBAM’in uygulanması, karbon fiyatlamasını destekleyen ve daha düşük karbon yoğunluğuna sahip üretim yapan ülkeler için rekabet avantajı sağlamaktadır. Karbon sızıntısının önlenmesiyle birlikte, AB ithalatının daha düşük emisyon yoğunluğuna sahip ülkelerden gerçekleştirilmesi teşvik edilmektedir. Modelleme çalışmaları, düşük emisyon yoğunluğuna sahip ülkelerin CBAM’den olumlu yönde etkilendiğini göstermektedir. Özellikle Türkiye, Meksika ve Kanada gibi karbon verimliliğini artırmış ülkeler, CBAM sayesinde AB pazarında rekabet avantajı elde etmektedirler. Buna karşılık, karbon fiyatlandırma mekanizması olmayan veya yüksek emisyon yoğunluğuna sahip ülkeler için CBAM’in olumsuz etkileri daha belirgin hale gelmektedir. Güney Afrika, Hindistan ve Tunus gibi yüksek karbon emisyonlarına sahip ülkeler, AB’ye olan ihracatlarında düşüş yaşayarak rekabet dezavantajı yaşamaktadırlar. CBAM’in bu şekilde çalışması, küresel ticaretin düşük karbonlu üretime yönlendirilmesine yardımcı olmaktadır.

CBAM’in kapsamının daha fazla ürünü kapsayacak şekilde genişletilmesi de analiz edilmiştir. Mevcut CBAM, belirli sektörleri kapsamakta olup, 2030’a kadar kapsamın genişletilmesi planlanmaktadır. Modelleme çalışmaları, CBAM kapsamına yeni eklenen 1400 ürünle birlikte, AB’nin toplam ithalatının yüzde 13.4’üne ulaşabileceğini göstermektedir. Ancak bu genişleme, CBAM’in operasyonel maliyetlerini artırarak uygulanabilirlik açısından ek zorluklar yaratmaktadır. Emisyon azaltımı açısından ise genişlemenin etkisinin sınırlı olduğu görülmektedir. Kapsama giren ürün sayısı dört kat artarken, kapsanan emisyonların yalnızca iki katına çıkması beklenmektedir. Bu durum, mevcut CBAM kapsamının hedeflenen emisyon azaltımını büyük ölçüde sağladığını ve genişlemenin nispeten daha az ek fayda sağlayabileceğini göstermektedir.

Duyarlılık analizleri, CBAM’in farklı ekonomik senaryolar altındaki etkilerini değerlendirmek amacıyla gerçekleştirilmiştir. Farklı karbon fiyatları, ticaret esnekliği ve maliyet yansıtma oranları dikkate alınarak yapılan analizlerde, CBAM’in temel etkilerinin değişmediği ancak büyüklüklerinin farklılık gösterdiği bulunmuştur. Daha yüksek karbon fiyatları, AB içindeki katma değer kaybını artırırken, karbon sızıntısını azaltmaktadır. Ticaret esnekliğinin artırılması senaryolarında, CBAM’in ticaret akışları üzerindeki etkileri daha belirgin hale gelmektedir. Maliyet yansıtma oranlarının düşürülmesi senaryolarında ise, firmaların maliyetleri tüketicilere tamamen yansıtamaması nedeniyle CBAM’in sanayi üzerindeki etkileri değişiklik göstermektedir. Ancak genel olarak, duyarlılık analizleri CBAM’in temel etkilerinin büyük ölçüde korunduğunu ortaya koymaktadır.

Bu analizler sonucunda, CBAM’in karbon sızıntısını azaltmada etkili bir politika aracı olduğu ancak AB içindeki sektörler arasında farklı etkiler yarattığı ortaya konulmuştur. CBAM, karbon fiyatlandırması yapan ve düşük emisyon yoğunluğuna sahip ülkelerin rekabet gücünü artırırken, karbon yoğun üretim yapan ülkelerin ticari dezavantaj yaşamasına neden olmaktadır. AB içinde bazı sektörler CBAM’den korunurken, tedarik zincirindeki diğer sektörler dolaylı zarar görebilmektedir. CBAM kapsamının genişletilmesi, küresel emisyonları azaltma potansiyeline sahip olmakla birlikte, uygulanabilirlik açısından ek zorluklar yaratmaktadır.