TSRS 2 Standartına Uygun İklim Geçiş Planı Hazırlama Rehberi

Türkiye Sürdürülebilirlik Raporlama Standartları (TSRS), uluslararası ISSB standartları olan IFRS S1 ve 2’nin Türkçeye uyarlanmış halidir ve 2024 itibarıyla belirli büyüklükteki işletmeler için zorunlu kılınmıştır. TSRS 2, özellikle iklimle ilgili açıklamaları kapsar ve işletmelerin iklim değişikliğiyle ilgili risk ve fırsatlarını finansal rapor kullanıcılarına sunmalarını amaçlar. Bu standart, yönetim (yönetişim), strateji, risk yönetimi ile metrikler ve hedefler olmak üzere dört ana unsur etrafında yapılandırılmıştır. TSRS 2 kapsamında şirketlerin, iklim risk ve fırsatlarının iş stratejilerine etkisini açıklamaları ve varsa iklim geçiş planlarını detaylandırmaları beklenir. İklimle ilgili geçiş planı, bir işletmenin daha düşük karbonlu bir ekonomiye geçiş yolunda belirlediği hedefleri, bu hedeflere ulaşmak için planladığı eylem ve kaynakları ortaya koyan stratejisinin bir parçasıdır. Bu rehber, TSRS 2’ye tabi şirketlerde sürdürülebilirlik yöneticileri için, sürdürülebilirlik raporlamasında bir geçiş planının nasıl hazırlanacağına dair adım adım bir yol haritası sunar.

Neden İklim Geçiş Planı? İklim geçiş planı, şirketin iklim değişikliğiyle mücadele vizyonunu somut adımlara dönüştüren kritik bir araçtır. TSRS 2 Standardı, şirketin fiziksel ve geçiş risklerine karşı dayanıklılığını (iklim dirençliliğini) ve düşük karbonlu ekonomiye geçiş stratejisini açıklamasını zorunlu kılar. IFRS 2’de de vurgulandığı gibi, şirketler fiziksel riskler (ör. sel, fırtına, kuraklık gibi akut veya kronik iklim olayları) ve geçiş riskleri (ör. karbon regülasyonları, teknolojik değişimler, piyasa tercihlerindeki kaymalar) hakkında planlar geliştirmeli ve bunları raporlamalıdır. Bu planlar, şirketin düşük karbon ekonomisine geçiş sürecinde karşılaşacağı riskleri yönetme ve ortaya çıkan fırsatları değerlendirme kapasitesini ortaya koyar. İyi hazırlanmış bir geçiş planı; yönetim kurulu ve yatırımcılar başta olmak üzere tüm paydaşlara şirketin iklim hedeflerine ulaşma konusundaki yol haritasını, bu yoldaki kilometre taşlarını ve bunların kurumsal stratejiye entegrasyonunu net bir şekilde gösterir.

Bu rehberde, TSRS 2 standardına uygun bir geçiş planının oluşturulma süreci detaylandırılacaktır. Aşağıdaki bölümlerde:

• Geçiş planının kurumsal yönetişim yapısına entegrasyonu,
• İklimle ilgili risk ve fırsatların tanımlanması,
• Senaryo analizleri ve sonuçlarının stratejik planlamaya entegrasyonu,
• İklimle ilgili hedeflerin belirlenmesi ve bu hedeflere ulaşma stratejileri,
• İlerlemeyi takip etmek için performans metriklerinin tanımı,
• Yol haritası niteliğinde zaman çizelgesi ve uygulama adımları,
• TSRS 2’nin geçiş planlarına dair teknik gereklilikleri

gibi unsurlar ayrıntılı olarak ele alınacaktır. Rehber boyunca pratik tablolar, kontrol listeleri ve şablonlar sunularak, sürdürülebilirlik profesyonellerine uygulanabilir bir kılavuz sağlanması hedeflenmiştir.

Yönetim Yapısının Entegrasyonu

Geçiş Planında Yönetişim (Yönetim) Boyutu: İklim geçiş planının başarısı, şirketin yönetim yapısına ne kadar entegre edildiğine bağlıdır. TSRS 2’ye göre işletmeler, iklim risk ve fırsatlarını izlemek ve yönetmek üzere oluşturdukları yönetişim süreçlerini, kontrollerini ve sorumlu organlarını açıkça tanımlamalıdır. Bu kapsamda, şirketin yönetim kurulu veya üst düzey komiteleri içinde iklimle ilgili risk ve fırsatların gözetiminden sorumlu belirli bir organ ya da pozisyon belirlenmelidir. Örneğin, birçok şirkette Sürdürülebilirlik Komitesi veya doğrudan yönetim kuruluna raporlayan bir İklim Sorumlusu bu görevi üstlenir. TSRS 2, söz konusu yönetişim organının veya sorumlu kişilerin iklim risk-fırsat konularında hangi sıklıkta ve nasıl bilgilendirildiğini, bu kişilerin iklim konularındaki yetkinliklerini ve stratejik kararlarda iklim faktörlerini nasıl dikkate aldıklarını açıklamayı gerektirir.

Yönetim yapısının entegrasyonu için öncelikle roller ve sorumluluklar netleştirilmelidir. Geçiş planının hazırlanması ve uygulanmasında kimin ne rol alacağı belirlenmeli ve bu roller şirket içi prosedürlere yansıtılmalıdır. Örneğin:

• Yönetim Kurulu, iklim geçiş planının genel gözetimini yapar ve stratejik yön verir. İklim riskleri ve fırsatları yönetim kurulunda düzenli olarak gündeme alınmalıdır. Yönetim kurulu üyelerinin iklim değişikliği ve sürdürülebilirlik konusunda yetkinlik geliştirmesi teşvik edilmelidir.
• İcra Kurulu veya Üst Yönetim, geçiş planının günlük uygulamasından sorumludur. İcra seviyesinde, ilgili departmanları kapsayan bir Sürdürülebilirlik Yürütme Ekibi kurulabilir. Bu ekip, hedeflere ulaşmak için gerekli aksiyonları koordine eder.
• Belirli bir yönetici (örneğin “Sürdürülebilirlik Direktörü” veya “İklim Stratejisi Lideri”), geçiş planının koordinasyonunu üstlenir ve ilerlemeyi hem üst yönetime hem de yönetim kuruluna raporlar.

Ayrıca, TSRS 2 kapsamındaki yönetişim açıklamaları, yönetim organlarının iklim hedeflerinin belirlenmesi ve bu hedeflere yönelik ilerlemenin izlenmesindeki rolünü de içermelidir. Bu, örneğin, yönetim kurulunun üst düzey hedefler (ör. 2030 emisyon azaltım hedefi, net-sıfır taahhüdü vb.) belirleyip onaylamasını ve bu hedeflere yönelik performans göstergelerini düzenli izlemesini kapsar. Şirketlerin bazıları, üst düzey yöneticilerin performans değerlendirmelerine iklimle ilgili metrikleri entegre etmektedir; TSRS 2 de yöneticilerin ücretlendirme politikalarına ilgili performans metriklerinin dahil edilip edilmediğinin açıklanmasını istemektedir. Bu sayede, geçiş planı şirket kültürünün ve yönetim süreçlerinin ayrılmaz bir parçası haline getirilir.

Entegrasyon İçin İpuçları:

• Üst Düzey Sahiplenme: Geçiş planının şirket stratejisinin bir parçası olması için en üst düzeyde sahiplenilmesi gerekir. Yönetim kurulu seviyesinde iklim riskleri tartışılmalı, kilit kararlar (yatırımlar, yeni projeler, tedarik zinciri seçimleri gibi) alınırken iklim etkileri değerlendirme sürecine dahil edilmelidir.
• Organizasyonel Yapı: Şirket içinde iklim değişikliği ve sürdürülebilirlik konularını yönetecek bir yapı oluşturun. Bu yapı, farklı departmanlardan temsilciler içeren bir komite olabilir. Örneğin, finans, operasyon, risk yönetimi, AR-GE, insan kaynakları gibi birimlerin temsilcilerinin bulunduğu bir Sürdürülebilirlik Komitesi, geçiş planı uygulamasını çok yönlü ele almayı sağlar.
• Politika ve Prosedürler: Mevcut risk yönetimi ve strateji belirleme süreçlerinize iklim değişikliği unsurlarını entegre edin. TSRS 2, iklim risklerinin genel risk yönetimi süreçlerine entegre edilip edilmediğini ve ne ölçüde entegre edildiğini açıklamayı şart koşar. Bu nedenle, şirketin risk kayıtlarına iklim riskleri eklenmeli, stratejik planlama döngülerinde iklim senaryoları ve hedefleri dikkate alınmalıdır.
• Eğitim ve Farkındalık: Yönetim kademesinden operasyonel ekiplere kadar, herkesin geçiş planının önemini anlaması gerekir. Yönetim kurulundan başlayarak çalışanlara kadar iklim riskleri ve fırsatları konusunda eğitimler düzenleyin. Böylece, geçiş planının uygulanması sadece bir kişinin veya birimin sorumluluğu olmaktan çıkıp kurum geneline yayılır.

Yönetim yapısına entegre edilmiş bir geçiş planı, kurumsal karar alma mekanizmalarında iklim değişikliğinin sistematik olarak dikkate alındığının göstergesidir. Bu entegrasyon sağlandığında, plan “raflarda kalan bir doküman” olmaktan çıkıp şirketin günlük yönetim pratiklerine nüfuz eder.

Risk ve Fırsatların Tanımlanması

İklim Risklerinin ve Fırsatlarının Belirlenmesi: Geçiş planının temelini, şirketin iklimle bağlantılı risk ve fırsatlarının kapsamlı bir şekilde tanımlanması oluşturur. TSRS 2, işletmelerin gelecek finansal durumlarını makul ölçüde etkileyebilecek tüm önemli iklimle ilgili risk ve fırsatları tanımlamalarını ve bunları raporlamalarını zorunlu kılar. Bu riskler genel olarak iki ana kategoridedir: fiziksel riskler (iklim değişikliğinin fiziksel etkilerinden kaynaklanan riskler) ve geçiş riskleri (düşük karbonlu ekonomiye geçiş sürecinden kaynaklanan riskler). Şirket, her bir riskin fiziksel mi yoksa geçiş riski mi olduğunu belirtmeli ve etkilerinin hangi zaman diliminde ortaya çıkmasının beklendiğini (kısa, orta veya uzun vade) tanımlamalıdır. Aynı şekilde, iklim değişikliğinin yaratabileceği potansiyel fırsatları da (örneğin yeni ürün/hizmet talepleri, verimlilik artışı, yenilenebilir enerji yatırımlarından kazançlar gibi) belirlemek önemlidir.

Risk ve fırsatları tanımlama süreci sistematik bir şekilde yürütülmelidir:

• Beyin Fırtınası ve Paydaş Görüşleri: İlgili tüm departmanların katılımıyla, iklim değişikliğinin işinizi nasıl etkileyebileceğine dair beyin fırtınası oturumları yapın. Operasyon, tedarik zinciri, finans, uyum/regülasyon, pazarlama, AR-GE gibi farklı fonksiyonlar, farklı risk ve fırsat türlerini gündeme getirebilir. Ayrıca önemli paydaşların (tedarikçiler, müşteriler, yatırımcılar) beklenti ve endişelerini de değerlendirin.
• Kategori ve Konular: Tanımlanan risk ve fırsatları anlamlı kategorilere ayırın. Örneğin:
  • Fiziksel riskler: Aşırı hava olayları (fırtına, sel, sıcak hava dalgası), uzun vadeli iklim değişimleri (artan sıcaklık ortalamaları, yağış rejimi değişiklikleri, deniz seviyesinin yükselmesi) gibi unsurların tesislerinize, çalışanlarınıza ve tedarik zincirinize etkileri.
  • Geçiş riskleri: Karbon fiyatlandırması veya emisyon ticaret sistemi gibi yeni politikalar ve düzenlemeler, fosil yakıtlardan uzaklaşma nedeniyle varlıkların değersiz kalması (ör. kömür yakıtlı tesislerin atıl kalma riski), düşük karbon teknolojilerine geç kalma riski, değişen tüketici tercihleri ve itibar riskleri.
  • Fırsatlar: Düşük karbonlu ürün ve hizmetlere artan talep, enerji verimliliği projeleriyle maliyet tasarrufu, yenilenebilir enerji yatırımlarıyla gelir artışı, “yeşil” finansman olanakları (sürdürülebilir tahvil/ kredi imkanları) vb.
• Önceliklendirme: Her bir risk ve fırsatı, etki büyüklüğü ve olasılığına göre değerlendirin. Önceliklendirme, şirketin hangi alanlara öncelikle odaklanacağını belirler. Örneğin, üretim tesislerinizin su kıtlığı riskine maruz kalması yüksek bir olasılık ve yüksek etki taşıyorsa, bu risk “öncelikli” olarak işaretlenmelidir. Bu değerlendirme, genellikle bir risk matrisi veya benzeri araçlarla görselleştirilebilir.
• Değer Zinciri Analizi: TSRS 2, risk ve fırsatların şirketin değer zinciri boyunca değerlendirilmesini vurgular. Yani yalnızca şirketin kendi operasyonları değil, tedarikçilerden müşterilere kadar geniş bir perspektifte düşünülmelidir. Örneğin, tedarikçilerinizin iklim riskleri (tarım ürünü sağlayan bir tedarikçinin kuraklık riski gibi) sizin için de risk teşkil edebilir; aynı şekilde müşterilerinizin düşük karbon ürünlere yönelmesi bir fırsat oluşturabilir.

Tanımlanan risk ve fırsatların her biri için bunların işletmenin stratejisi ve karar alma mekanizmalarına etkileri de belirlenmelidir. TSRS 2, iklimle ilgili risk ve fırsatların şirket stratejisini nasıl etkilediğinin ve finansal planlamaya nasıl dahil edildiğinin açıklanmasını ister. Bu nedenle, risk/fırsat belirleme aşamasında sadece bir liste oluşturmakla kalmayıp, her bir önemli risk veya fırsatın işletmenin iş modeli, stratejisi ve finansal durumuyla ilişkisini de not etmek gerekir.

Dokümantasyon: Tüm bu risk ve fırsat envanteri, geçiş planının temel girdisi olacaktır. Bu aşamada elde edilen bilgiler, raporda “Risk ve Fırsatların Belirlenmesi” kısmında özetlenecektir. TSRS 2’nin sektör bazlı uygulama rehberine de atıf yapmak faydalı olabilir; zira farklı sektörler için önemli olabilecek iklim konuları tanımlanmıştır. Kendi sektörünüz için rehberde belirtilen potansiyel risk/fırsat konularını gözden geçirip, bunlardan işinize uygulanabilir olanları değerlendirmeye aldığınızdan emin olun.

Kısa, Orta, Uzun Vade Perspektifi: Belirlenen risk ve fırsatlar için etkilerin zaman ufkunu belirlemek kritik bir adımdır. TSRS 2, şirketlerin “kısa vadeli”, “orta vadeli” ve “uzun vadeli” dönemleri nasıl tanımladığını ve bu tanımların şirketin stratejik planlama dönemleriyle nasıl bağlantılı olduğunu açıklamasını bekler. Örneğin, bir şirket kısa vadeyi 0-1 yıl, orta vadeyi 1-5 yıl, uzun vadeyi 5 yıldan uzun olarak tanımlayabilir ve bu dönemleri şirketin iş planlama döngüleriyle eşleştirebilir. Her risk ve fırsatın etkisinin hangi dönemde ortaya çıkmasının muhtemel olduğu bu bağlamda belirtilmelidir. Bu alıştırma, geçiş planında zaman çizelgesi oluştururken de işinize yarayacak, hangi aksiyonların ne zaman devreye alınması gerektiğine dair yol gösterici olacaktır.

Özetlemek gerekirse, geçiş planına başlamadan önce “neredeyiz” sorusuna yanıt veren kapsamlı bir iklim risk ve fırsat analizi yapılmalıdır. Bu analiz, planın ilerleyen aşamalarında belirlenecek strateji, hedef ve aksiyonların gerçekçi ve şirketin ihtiyaçlarına uygun olmasını sağlayacaktır.

Senaryo Analizleri ve Stratejiye Entegrasyonu

İklim Senaryo Analizi: İklim değişikliği belirsizliklerle dolu bir süreç olduğundan, şirketinizin farklı geleceklere karşı dayanıklılığını test etmek için senaryo analizi kritik bir araçtır. Senaryo analizi, belirsizlik altında gelecekteki olayların olası sonuçlarını değerlendirme sürecidir. Bu yaklaşım, “ya şöyle olursa?” sorularını sistematik bir şekilde sorarak şirket stratejisinin esnekliğini ve kırılgan noktalarını ortaya çıkarır. TSRS 2 (ve IFRS 2), şirketlerin iklimle ilgili senaryo analizleri kullanarak, iş modelinin ve stratejinin iklim değişikliğine karşı dirençliliğini değerlendirmesini beklemektedir. Hatta TSRS 2 standardı, şirketlerin iklim dirençliliğini açıklamak için senaryo analizi yapmasını fiilen zorunlu kılmaktadır ve bu analizin, şirketin maruz kaldığı iklim risklerinin boyutu ve elindeki kaynaklarla orantılı bir derinlikte gerçekleştirilmesi gerektiğini belirtir.

Nasıl Senaryo Analizi Yapılır? Öncelikle kullanılacak iklim senaryolarını belirleyin. Yaygın olarak kullanılan senaryolar arasında Uluslararası Enerji Ajansı (IEA) veya IPCC’nin (Hükümetlerarası İklim Değişikliği Paneli) yayınladığı senaryolar vardır. Örneğin:

• Küresel ısınmanın 1.5°C ile sınırlandığı iyimser senaryo (yoğun emisyon azaltımlarının gerçekleştiği durum),
• 2°C senaryosu (Paris Anlaşması hedeflerine yakın bir yol),
• 4°C ve üzeri artışın olduğu karamsar senaryolar (mevcut politikalarla devam edilmesi durumunda olası dünya).

Bu senaryolar altında, çeşitli makro değişkenler (sıcaklık artışı, deniz seviyesi, karbon fiyatı, teknoloji gelişimi, enerji talebi vs.) projekte edilir. Şirketiniz için kritik değişkenlerin (örneğin hammadde maliyetleri, su bulunabilirliği, karbon vergisi maliyeti, talep değişimleri) bu senaryolarda nasıl etkilendiğini inceleyin.

İklim Dirençliliği Değerlendirmesi: Her bir senaryoya göre şirketinizin finansal ve operasyonel performansını değerlendirin. TSRS 2, senaryo analizleri yoluyla elde edilen sonuçların, şirket stratejinizin ve iş modelinizin iklimsel değişiklikler karşısındaki dayanıklılığını yansıtmasını bekler. Örneğin, karamsar bir iklim senaryosunda (ör. 4°C’lik bir sıcaklık artışı senaryosu):

• Fiziksel riskler: Tesisleriniz sel riskine veya aşırı sıcaklık riskine maruz kalıyorsa, bu senaryoda üretim kesintileri, bakım maliyetlerinde artış, sigorta maliyetlerinde yükselme gibi etkileri modele dahil edin.
• Geçiş riskleri: Aynı senaryoda küresel eylemsizlik olsa da, ulusal düzeyde geçiş politikaları gelebilir. Örneğin bir karbon vergisi uygulaması veya belirli sektörlere getirilen kısıtlamalar gibi. Bu durumda karbon maliyetleri nasıl etkilenir? Veya düşük karbon teknolojilere geç kalan şirketlerin rekabet gücü nasıl değişir?

Bunun yanında, iyimser bir senaryoda (ör. 1.5°C senaryosu):

• Geçiş riskleri daha yüksek olabilir (çünkü hızlı bir düzenleyici ve piyasa dönüşümü varsayılır), örneğin fosil yakıt kullanımına sert kısıtlar gelebilir, bu da eğer şirketiniz fosil yakıtlara dayalıysa ciddi dönüşüm ihtiyacı doğurur.
• Fiziksel riskler göreceli olarak azaltılmıştır (ama yine de mevcut iklim değişikliklerine dayalı belli riskler kalır).

Stratejiye Entegrasyon: Senaryo analizlerinin asıl amacı, bunların sonuçlarını şirket stratejisine entegre ederek uzun vadeli dayanıklılığı artırmaktır. IFRS/TSRS 2, işletmelerin iklimle ilgili senaryo analizlerini risk ve fırsatlarının belirlenmesinde kullanıp kullanmadıklarını ve nasıl kullandıklarını açıklamalarını istemektedir. Analiz sonuçlarına dayanarak şu sorulara yanıt arayın:

• Mevcut iş modelimiz, en kötü durumda ayakta kalabilir mi? En kötü senaryoda iş sürekliliğimizi sağlamak için ne tür önlemler almalıyız?
• En iyi/iyimser senaryoda ortaya çıkabilecek fırsatları yakalamaya hazır mıyız? Örneğin, karbon fiyatının hızla yükseldiği bir senaryo, temiz teknoloji şirketleri için büyük fırsatlar sunar; biz bu fırsattan ne kadar faydalanabiliriz?
• Hangi stratejik değişiklikler, tüm senaryolarda nispeten iyi performans vermemizi sağlar? (Örneğin enerji verimliliğine yatırım yapmak, hem geçiş riskine hem fiziksel riske karşı genellikle faydalıdır – karbon maliyetlerini düşürür ve enerji arz kesintilerine karşı dayanıklılığı artırır.)

Elde edilen içgörüleri stratejik planlarınıza yansıtın. Bu, gerekirse iş modelinde değişiklikler yapmayı, yeni yatırımlara yönelmeyi veya bazı faaliyetleri sonlandırmayı içerebilir. TSRS 2 kapsamında, işletmenin iş modelinde mevcut ve öngörülen ne gibi değişiklikler planladığını, karbon yoğun faaliyetleri azaltma veya sonlandırma planları olup olmadığını açıklaması beklenir. Örneğin, yüksek karbonlu bir üretim hattını kademeli olarak devreden çıkarma planınız varsa, bunu geçiş planında belirtmelisiniz.

Ayrıca senaryo analizleri, belirlenen iklim risk ve fırsatlarının finansal etkilerinin nicel olarak değerlendirilmesine de yardımcı olur. TSRS 2, şirketlerin iklim risk ve fırsatlarının finansal performans ve nakit akışlarına etkilerini hem mevcut dönemde hem de öngörülen gelecekte açıklamasını ister. Senaryo analizleri, bu etkilerin olası büyüklüklerini (örneğin, 2030’da belirli bir senaryoya göre gelirin %X kadar azalması gibi) ortaya koyabilir.

Kapsayıcı ve Tekrarlayan Süreç: Senaryo analizi bir kerelik bir egzersiz değildir. İklimle ilgili belirsizlikler ve şirketinizin koşulları zamanla değişecektir. Bu nedenle, geçiş planınızı düzenli aralıklarla gözden geçirirken (ör. yılda bir), senaryo analizlerini de güncellemek iyi bir uygulamadır. Yeni ortaya çıkan bilimsel veriler, ekonomik trendler veya regülasyonlar ışığında senaryoları revize edin ve stratejinizi tekrar test edin. IFRS 2’ye ilişkin bir rehber, senaryo analizinin çıktılarına dayanarak şirketlerin strateji ve iş modellerini ince ayar yapabileceklerini, bunun da çok departmanlı bir işbirliğini ve üst yönetimin gözetimini gerektiren yinelemeli bir süreç olduğunu vurgular.

Senaryo analizleri, geçiş planınızın stratejik sağlamasını yapar. Farklı geleceklere hazır bir strateji oluşturmaya yardımcı olur ve paydaşlara, şirketin iklim değişikliğine karşı proaktif ve hazırlıklı olduğu mesajını verir. TSRS 2 kapsamında da bu analizlerin sonuçlarının raporlanması, planın güvenilirliğini arttıracak ve yatırımcılara karar destek bilgisi sağlayacaktır.

Hedeflerin Belirlenmesi ve Bunlara Ulaşma Stratejileri

İklimle İlgili Hedefler: Geçiş planının somut ve ölçülebilir olması, net tanımlanmış hedefler içermesine bağlıdır. TSRS 2, işletmelerin kendi belirledikleri veya mevzuat gereği uymaları gereken iklimle ilgili hedefleri ve bu hedeflere nasıl ulaşmayı planladıklarını açıklamalarını talep eder. İklim hedefleri genellikle sera gazı (GHG) emisyon azaltım hedefleriyle ifade edilir, ancak bununla sınırlı değildir; enerji verimliliği, yenilenebilir enerji kullanımı, atık ve su kullanımı gibi diğer sürdürülebilirlik hedefleri de planın parçası olabilir. Özellikle sera gazı emisyonu hedefleri, TSRS 2’de vurgulanmış olup, kapsam 1, 2 ve gerekiyorsa kapsam 3 emisyonlarını kapsamaktadır.

Hedef belirlerken dikkat edilmesi gerekenler:

• Bilim Temelli ve Tutarlı Hedefler: Hedefler küresel iklim bilimindeki gerekliliklerle uyumlu olmalıdır. Örneğin, “2050’ye kadar net-sıfır emisyon” veya “2030’a kadar 2019 baz yılına kıyasla %50 emisyon azaltımı” gibi hedefler Science Based Targets (SBTi) gibi inisiyatiflerin metodolojileriyle de tutarlı olabilir. Bu tür hedefler, şirketin iklim katkısını inandırıcı kılar ve paydaş beklentilerini karşılar.
• Kapsam ve Sınırlar: Hedefler hangi emisyon kaynaklarını veya operasyonel sınırları kapsıyor netleştirin. Sadece şirketin kendi operasyonları mı (Kapsam 1 ve 2) yoksa tedarik zincirini de içeren Kapsam 3’ü de kapsıyor mu? TSRS 2, şirketlerin emisyon verilerini kapsamlar bazında (Scope 1, 2, 3) raporlamasını gerektirir, dolayısıyla hedefler de benzer bir kapsam ayrımına sahip olmalıdır.
• Kısa ve Orta Vadeli Hedefler: Uzak tarihli tek bir hedef (ör. 2050 net sıfır) belirlemek yeterli değildir. O uzun vadeli hedefe giden yolda, daha yakın dönemli ara hedefler koyun. Örneğin, 2025 ve 2030 için kademeli azaltım hedefleri belirleyerek ilerlemeyi düzenli ölçme imkanı yaratın. Bu ara hedefler, geçiş planının başarısını takip etmek açısından kritik performans göstergeleridir.
• Hedeflerin Nicel Olması: Hedef mümkün olduğunca sayısal olmalı (örn. “%x azaltım”, “y ton CO₂e emisyon”, “% z yenilenebilir enerji kullanımı” gibi). Nitel hedefler (ör. “daha çevreci olmak”) somut planlamaya elverişli değildir.

Stratejiler ve Aksiyonlar: Hedef koymak tek başına anlamlı olmaz; asıl önemlisi bu hedeflere ulaşmak için ortaya konan strateji ve eylem planıdır. TSRS 2, işletmenin iklim hedeflerine nasıl ulaşmayı planladığını, ne tür doğrudan/dolaylı azaltım ve adaptasyon çabaları olduğunu açıklamasını ister. Bu kapsamda, geçiş planında her bir hedef için “hedefe ulaşma stratejisi” net şekilde belirtilmelidir. Örneğin:

• Operasyonel Emisyon Azaltımı: Üretim süreçlerinde enerji verimliliği projeleri uygulamak, atık ısı geri kazanım sistemleri kurmak, prosesleri elektrifikasyona geçirmek, fosil yakıtlı ekipmanları yenilenebilir enerji kullananlarla değiştirmek gibi projeler sıralanabilir. Bu eylemler, doğrudan emisyon azaltımına yöneliktir.
• Yenilenebilir Enerjiye Geçiş: Şebekeden çekilen elektriği yenilenebilir kaynaklı elektrikle ikame etmek (örneğin güneş enerjisi santrali kurmak veya yeşil enerji sertifikaları satın almak) önemli bir stratejidir. Birçok şirket, %100 yenilenebilir elektriğe geçiş hedefi koymaktadır.
• Ürün ve Hizmet Dönüşümü: Karbon yoğun ürün portföyünü değiştirmek de gerekebilir. Örneğin otomotiv sektöründeyseniz elektrikli araç üretimine yatırım yapmak, finans sektöründeyseniz yüksek karbonlu sektörlere verdiğiniz kredileri azaltmak gibi stratejiler, geçiş risklerini azaltırken piyasa fırsatlarına uyum sağlamanıza yarar.
• Tedarik Zinciri Katılımı: Kapsam 3 emisyonları önemliyse, tedarikçilerinizle birlikte çalışmayı planlayın. Örneğin navlun hizmeti aldığınız firmalara düşük emisyonlu yakıt kullanımı şartı koymak, hammadde tedarikçilerinden sürdürülebilirlik taahhüdü istemek gibi. TSRS 2’de, müşteriler ve tedarik zinciri ile birlikte yürütülen dolaylı azaltım çabaları da bir açıklama unsuru olarak yer alır.
• Ar-Ge ve Yeni Teknolojiler: Henüz mevcut emisyonlarınızı yeterince azaltamıyorsanız, gelecekte bunu sağlayacak teknolojilere (ör. karbon yakalama ve depolama, hidrojen yakıt kullanımı, yeni malzemeler vb.) yatırım yapma stratejiniz olabilir. Geçiş planında Ar-Ge faaliyetleri ve pilot projeler de yer alabilir.
• Adaptasyon Önlemleri: İklim risklerine uyum sağlama (adaptasyon) da stratejinin bir parçasıdır. Örneğin, sel riski yüksek bir tesisi daha güvenli bir bölgeye taşıma planı, kuraklık riskine karşı su geri kazanım sistemleri kurma, tedarik rotalarını çeşitlendirme gibi adaptasyon adımları, planın direncini artırır.

Her bir stratejik inisiyatif için, bunun hangi hedefe hizmet ettiği, beklenen etkisi, sorumlu birimi ve yaklaşık zamanlaması belirtilmelidir. Bu aslında geçiş planının eylem planı bölümünü oluşturur. TSRS 2, işletmelerin iklim risk ve fırsatlarına yanıt olarak iş modellerinde yapacakları değişiklikler ile kaynak tahsis planlarını açıklamasını bekler. Dolayısıyla, hedeflere ulaşma stratejileri açıklanırken gereken finansal kaynaklar da hesaba katılmalıdır. Örneğin, emisyon azaltım projeleri için öngörülen yatırım tutarları veya AR-GE bütçesi belirtilebilir. IFRS 2’ye göre, şirketler geçiş planlarında öngördükleri faaliyetleri nasıl finanse edeceklerini de açıklamalıdır (ör. iç kaynaklarla mı, yeşil tahvil ihracıyla mı vb.). TSRS 2 de 14(b) paragrafında, şirketin iklimle ilgili planlanan faaliyetler için nasıl kaynak sağladığına dair bilgiyi raporlamasını ister.

Hedef ve Strateji Uyumunun Kontrolü: Belirlediğiniz her hedef için planladığınız stratejiler ve eylemler, gerçekten hedefe ulaşmaya yetecek mi? Bu soruya objektif yanıt vermek önemlidir. Örneğin, 2030’a kadar emisyonları %50 azaltma hedefi konduysa, planlanan projelerin toplam azaltım potansiyelini kabaca hesaplayın. Eğer projeler topluca %20 azaltım sağlıyorsa, ya ek önlemler ekleyin ya da hedefi yeniden değerlendirin. Bu uyum analizini yapmak, planın bütünsel tutarlılığını sağlar.

Son olarak, hedefler ve stratejiler belirlenirken esneklik payı bırakmak da faydalıdır. Teknoloji, düzenleme veya piyasa koşullarında beklenmedik değişimler olabilir. Planınızda, gerektiğinde yeni aksiyonlar ekleyebilecek veya bazılarını hızlandırıp yavaşlatabilecek bir yönetişim mekanizması öngörün. Örneğin, her yıl hedeflere ilerlemeyi ölçüp stratejide ayarlama yapmak üzere bir revizyon süreci tanımlamak iyi bir uygulamadır.

Performans Metriklerinin Tanımı

İzleme ve Ölçme: “Ölçemediğiniz şeyi yönetemezsiniz” prensibi, sürdürülebilirlik geçiş planları için de geçerlidir. Belirlediğiniz hedeflere doğru ilerlemeyi anlamak ve planın etkinliğini değerlendirmek için uygun performans metrikleri tanımlamalısınız. TSRS 2, işletmelerin iklimle ilgili metrik ve hedefleri konusunda detaylı bilgi vermesini zorunlu kılıyor; buna mutlak sera gazı emisyonları (Kapsam 1, 2, 3) ve ilgili yoğunluk metrikleri gibi göstergeler de dahildir. Metrikler, geçiş planının “skor tahtası” niteliğindedir ve hem iç hem de dış paydaşlara ilerleme hakkında somut veri sunar.

Anahtar Metrikler:

• Sera Gazı Emisyonları (GHG): Toplam CO₂e emisyon miktarları, muhtemelen en kritik metriktir. TSRS 2’ye göre Kapsam 1 ve 2 emisyonlarının yanı sıra ilgili ve önemliyse Kapsam 3 emisyonlarının da raporlanması gerekir. Bu emisyonları hem mutlak değer (ton CO₂e) hem de yoğunluk değerleri (ör. ton CO₂e/üretim birimi, ton CO₂e/ciro) şeklinde takip etmek faydalıdır. Yoğunluk metrikleri, büyüme etkisini dengeleyerek verimliliği gösterir.
• Enerji Tüketimi ve Karbon Yoğunluğu: Toplam enerji tüketimi (MWh veya joule), ve bunun içinde yenilenebilir enerji yüzdesi. Örneğin “% yenilenebilir elektrik kullanımı” önemli bir göstergedir. Ayrıca ürün başına enerji tüketimi (enerji yoğunluğu) metriği, süreç verimliliğini izlemek için kullanılabilir.
• Su ve Atık Metrikleri: Eğer su kıtlığı riski önemliyse, su çekimi (m³) ve geri kazanım oranı; atık yönetimi önemliyse, atık geri dönüşüm oranı, tehlikeli atık miktarı gibi metrikler belirlenebilir.
• Ürün Karbon Ayak İzi: Bazı sektörlerde, satılan ürünlerin kullanım ömürlerindeki emisyonları takip etmek önem kazanıyor. Örneğin otomotivde, araçların kullanımından kaynaklı emisyonlar.
• Yeşil Ürün/Hizmet Gelir Oranı: Düşük karbonlu ürün ve hizmetlerden elde edilen gelirin toplam gelire oranı gibi bir metrik, iş modelinin dönüşümünü izlemek için kullanılabilir.
• Ar-Ge ve Yatırım Göstergeleri: İklim dostu teknolojilere yapılan AR-GE harcamalarının toplam AR-GE’ye oranı veya geçiş planı kapsamında harcanan sermaye giderleri (capex) takibi, şirketin kaynak tahsisini sayısallaştırır.

Bu metriklerin her biri, belirlenen hedeflerle ilişkili olmalıdır. Örneğin “2030’da %50 emisyon azaltımı” hedefinin ara izlemesi için her yıl emisyondaki yüzde değişim metriğini izlersiniz. Veya “2025’e kadar %100 yenilenebilir elektrik” hedefiniz varsa her yıl yenilenebilir enerji kullanım yüzdesini ölçersiniz.

Veri Toplama ve Güvenilirlik: Metrikleri tanımladıktan sonra, bu verileri toplama ve doğrulama süreçlerini oluşturun. Sera gazı emisyon hesaplamaları için Sera Gazı Protokolü standartlarını uygulamak gerekebilir. Enerji, su, atık verileri için şirket içi kayıt sistemlerinizi (faturalandırma, üretim kayıtları, sensör ve sayaç verileri vb.) kullanabilirsiniz. Önemli olan, verinin tutarlı ve güvenilir olmasıdır. Bu noktada:

• Şirket içinde veri sorumluları atayın (örn. enerji verisi için tesis enerji yöneticisi, emisyon hesapları için çevre birimi, tedarik zinciri emisyonları için tedarik zinciri ekibi gibi).
• Veri toplama frekanslarını belirleyin (aylık, üç aylık, yıllık).
• İç denetim veya gerektiğinde dış doğrulama (verification) mekanizmaları kurun. Büyük şirketler, sürdürülebilirlik raporlarındaki emisyon verilerini üçüncü taraflara doğrulatmaktadır.

İlerleme Raporlama: TSRS 2, şirketlerin geçmiş raporlama dönemlerinde açıklanan planlarına yönelik ilerlemeyi, nicel ve nitel göstergelerle açıklamasını ister. Bu gereklilik, bir nevi “söz verdiklerinizi tuttunuz mu?” kontrolüdür. Dolayısıyla, belirlediğiniz metrikler üzerinden her yıl ilerlemeyi ölçüp, sürdürülebilirlik raporunda açık bir şekilde belirtmelisiniz. Örneğin:

• “Geçen yıl %10 azaltım hedefledik, %8 azalttık; sapma neden kaynaklandı ve telafi için ne yapılıyor?” şeklinde bir değerlendirme sunulabilir.
• Veya “2023 sonu itibarıyla geçiş planımızdaki 20 aksiyonun 5’ini tamamladık, 10’u devam ediyor, 5’i henüz başlamadı” gibi bir ilerleme tablosu paylaşılabilir.

Yönetim Gözden Geçirmesi: Belirlenen metrikler, sadece raporlama için değil, şirket içi yönetime de hizmet etmelidir. Bu nedenle, belli periyotlarla (ör. üç ayda bir) üst yönetim ve ilgili ekiplerin katıldığı performans değerlendirme toplantıları düzenleyin. Bu toplantılarda metrik sonuçları tartışılarak, gerekiyorsa stratejilerde düzeltme yapılmasına karar verilebilir. Bu uygulama, geçiş planının yaşayan bir belge olmasını ve şirket içi hesap verebilirlik mekanizmasının işlemesini sağlar.

Toparlayacak olursak, performans metrikleri geçiş planınızın başarı göstergeleridir. Ne kadar iyi tanımlanır ve izlenirse, planın uygulama kalitesi o kadar artar. TSRS 2 çerçevesinde şeffaf bir raporlama için, bu metriklerin hem geçmiş trendlerini hem de hedeflerle kıyaslamasını net bir şekilde ortaya koymalısınız.

Zaman Çizelgesi ve Uygulama Adımları

Yol Haritası Oluşturma: Geçiş planınızın somutlaşması için bir zaman çizelgesi (takvim) belirlemek şarttır. Zaman çizelgesi, hedeflere hangi ara adımlarla ve ne zaman ulaşılacağını gösteren planlama aracıdır. İklimle ilgili hedefleriniz genellikle orta veya uzun vadeli olsa da (örneğin 2030, 2040, 2050 hedefleri), bu uzun vadeye giden yolun kısa vadeli kilometre taşları ile döşenmesi gerekir. TSRS 2, risk ve fırsatların etkilerini kısa, orta ve uzun vade perspektifiyle ele almayı şart koştuğu için, geçiş planında da bu vadelerle uyumlu aksiyon planı kurgulanmalıdır.

Zaman Dilimlerini Tanımlama: Öncelikle şirketiniz için “kısa, orta, uzun vade” terimlerini tanımlayın. Bu, sektöre ve şirketin dinamiklerine göre değişebilir. Örneğin:

• Kısa vade: 0-1 yıl (hemen atılacak adımlar, hızlı kazanımlar),
• Orta vade: 1-3 yıl veya 1-5 yıl (anahtar dönüşüm projelerinin hayata geçeceği dönem),
• Uzun vade: 5+ yıl (büyük yatırımların ve nihai hedeflerin gerçekleşeceği dönem).

Bu tanımları şirketinizin stratejik planlama döngüsüyle uyumlu hale getirin. Örneğin, şirketiniz 3 yıllık stratejik planlar yapıyorsa, orta vade 3 yıl olabilir.

Aşamalandırma (Phase’leme): Planınızı mantıksal aşamalara bölmek yararlıdır. Örneğin:

1. Hazırlık ve Planlama (2024): Bu ilk aşamada yönetişim mekanizmaları kurulacak, risk-fırsat analizleri tamamlanacak, hedefler netleştirilecek. (Rehberimizin şu ana kadar anlattığı birçok adım bu aşamada gerçekleşiyor.)
2. Kısa Vadeli Uygulamalar (2025-2027): “Düşük asılı meyveler” tabir edilen, hızlı sonuç verecek aksiyonlar uygulanacak. Örneğin enerji verimliliği projeleri, kolay uygulanabilir operasyonel iyileştirmeler, çalışan farkındalık programları. Bu dönemde ayrıca, büyük yatırımların fizibilite çalışmaları yapılabilir.
3. Orta Vadeli Dönüşüm (2028-2030): Daha büyük dönüşüm projeleri devreye girer. Örneğin tesislerin yenilenmesi, yenilenebilir enerji santrali kurulumu, ürün portföyünün dönüşümü gibi. Bu aşamada bazı ara hedeflere (2030 hedefleri gibi) ulaşılması beklenir.
4. Uzun Vadeli ve Sürekli İyileştirme (2030 ve sonrası): 2030 sonrası dönem, net-sıfır gibi uzak hedeflere doğru gidiş ve sürekli performans iyileştirme aşamasıdır. Teknolojinin gelişimine göre yeni projeler bu dönemde devreye girebilir, ayrıca hedefe yaklaştıkça kalan zor adımlar (örneğin kalan %10 emisyonu sıfırlamak gibi) bu dönemde atılır.

Her aşama için temel faaliyetleri, sorumluları ve süreleri belirlemek gerekir. Aşağıda basit bir zaman çizelgesi tablosu örneği verilmiştir:

Tablo 1: Örnek Geçiş Planı Zaman Çizelgesi ve Aşamaları. Bu tablo, bir şirketin iklim geçiş planını aşamalara bölerek her dönemde odaklanacağı hedef ve eylemleri özetlemektedir. Her şirketin koşulları farklı olacağından, tabloyu kendi durumunuza uyarlamanız gerekecektir.

Esneklik ve Revizyon: Zaman çizelgesi hazırlarken esnekliği de göz önünde bulundurun. Belirli aralıklarla (örneğin yıllık) geçiş planını ve zaman çizelgesini gözden geçirip güncellemek üzere bir süreç belirleyin. TSRS 2, önceki dönemlerde açıklanan planlara yönelik ilerlemenin raporlanmasını istediği için, bu değerlendirmeler aynı zamanda planın zamanlamasını güncelleme fırsatı sunacaktır. Örneğin, hedeflere kolay ulaşılıyorsa daha agresif hedefler öne çekilebilir, ya da beklenmedik zorluklar çıktıysa bazı ara hedeflerin tarihi revize edilebilir.

Bağlılıklar ve Kesişimler: Zaman çizelgesini, şirketin genel iş planları ve bütçe takvimiyle uyumlu yapın. Örneğin, yıllık bütçe planlamasına geçiş planı aksiyonlarının maliyetlerini dahil edin. Stratejik plan güncellemeleriyle geçiş planı zaman çizelgesini senkronize edin.

Özetle, geçiş planının başarısı, sağlam bir uygulama takvimine dayanır. Böyle bir yol haritası, yapılacak işleri somutlaştırarak kurum içi takibi kolaylaştırır ve dış paydaşlara güven verir. Kim, neyi, ne zaman yapacak soruları netleşmiş olur. TSRS 2 ile gelen raporlama zorunlulukları da, bu yol haritasının gerçekleşme durumunu periyodik olarak şeffaf bir şekilde ortaya koymanızı gerektirecektir.

TSRS 2’ye Göre Geçiş Planına Dair Teknik Gereklilikler

TSRS 2 Standardı, iklimle ilgili geçiş planlarının raporlanmasına dair belirli teknik açıklamalar içerir. Rehberimizin yukarıdaki bölümlerinde bu gerekliliklerin birçoğuna değindik. Bu bölümde, TSRS 2’nin özellikle geçiş planıyla ilgili kritik maddelerini özetleyip, şirketlerin raporlama yaparken nelere dikkat etmesi gerektiğini vurguluyoruz:

• Geçiş Planı Bilgisi Zorunluluğu: TSRS 2, eğer şirketin iklimle ilgili bir geçiş planı varsa, bunun varlığını açıklamasını ve plan hakkında önemli bilgileri sunmasını şart koşar. Strateji bölümünde, iklim risk ve fırsatlarının işletmenin stratejisine etkileri anlatılırken, geçiş planı bilgileri de buna dahil edilmelidir. Bu kapsamda şirket, net bir geçiş planı geliştirmişse bunu raporda belirtmeli; geliştirmediyse bile iklim stratejisi çerçevesinde hangi adımları attığını açıklamalıdır. (TSRS 2 ve IFRS 2, aslında bir geçiş planına sahip olmayı zorunlu kılmaz, ancak iklimle ilgili hedef belirlemiş bir şirketin buna ulaşma planını açıklamasını fiilen zorunlu tutar.)
• Tanım ve Kapsam: TSRS 2’nin Ek tanımlar kısmında “iklimle ilgili geçiş planı” terimi tanımlanmıştır. Buna göre geçiş planı, işletmenin genel stratejisinin bir boyutu olup, sera gazı emisyonlarını azaltmak gibi eylemler dahil, daha düşük karbonlu ekonomiye geçişine yönelik hedeflerini, eylemlerini veya kaynaklarını ortaya koyar. Bu tanımı raporunuzda dilerseniz açıklayabilir, kendi planınızı bu çerçevede sunduğunuzu belirtebilirsiniz.
• Varsayımlar ve Bağımlılıklar: Şirketlerin hazırladıkları geçiş planlarında kullandıkları kritik varsayımları ve planın dayandığı temel koşulları (bağımlılıklar) açıklaması gerekir. Örneğin, “2050’de net sıfır” hedefi bir geçiş planının parçası ise, bu hedefe ulaşmak için belirli varsayımlar yapılmıştır: karbon fiyatının belli bir düzeyde olacağı, teknolojik bir atılımın gerçekleşeceği, belirli devlet teşviklerinin devam edeceği gibi. TSRS 2 madde 14(a)(iv) bu kilit varsayımların ve planın hangi dış/dahilî koşullara dayandığının belirtilmesini istemektedir. Planınızda, başarının kritik olduğu noktaları ve belirsizlikleri şeffafça dile getirin. Örneğin “Planımız, enerji depolama maliyetlerinin 2030’a kadar %50 düşeceği varsayımına dayanmaktadır; aksi halde yenilenebilir enerji hedefimizi revize etmemiz gerekebilir.” gibi ifadeler dürüst ve bilgilendirici olacaktır.
• Kaynak Tahsisi ve Finansman: Geçiş planı kapsamındaki aksiyonların nasıl finanse edileceği, TSRS 2’de sorulan bir başka önemli sorudur. 14(b) paragrafı uyarınca, şirketin geçiş planındaki faaliyetler için halihazırda nasıl kaynak sağladığı veya gelecekte nasıl kaynak sağlamayı planladığı açıklanmalıdır. Bu, planın gerçekleştirilme kabiliyetini değerlendirirken kritik bir bilgidir. Raporunuzda, örneğin, düşük karbon projeleri için ayrılmış bir sermaye bütçesi olup olmadığını, yatırım planlarında iklim projelerine ne kadar pay ayrıldığını, gerektiğinde yeşil finansman araçları kullanma stratejiniz olup olmadığını belirtebilirsiniz. Örneğin: “Önümüzdeki 5 yıl içinde geçiş planımız kapsamında ~50 milyon TL’lik sermaye yatırımı öngörüyoruz; bunun finansmanı için kısmen iç kaynaklar kullanılacak, ayrıca yeşil tahvil ihracı değerlendirilecektir” gibi net bilgiler vermek, yatırımcılara güvence sağlar.
• Hedeflere Ulaşma Planı: Şirketin iklimle ilgili hedefleri ve bu hedeflere ulaşma planı, TSRS 2’nin temel açıklama konularından biridir. Özellikle sera gazı emisyonu hedefleri varsa, bunlara nasıl ulaşılacağı detaylandırılmalıdır. Örneğin “2030 %50 azaltım” hedefiniz var ise, bu azaltımın ne kadarı enerji verimliliğinden, ne kadarı yakıt dönüşümünden, ne kadarı karbon denkleştirmeden gelecek, kabaca bir yol paylaşılabilir. Bu, planın inandırıcılığını pekiştirir.
• İlerlemenin Raporlanması: TSRS 2 madde 14(c), önceki dönemlerde açıklanan planlara yönelik ilerlemenin hem sayısal hem niteliksel olarak raporlanmasını şart koşar. Bu, sürdürülebilirlik raporunuzun düzenli bir bölümü haline gelmelidir. Örneğin, 2024 raporunda belirttiğiniz bazı kilometre taşları 2025’te gerçekleşmiş mi? Hedeflenen metriklerde iyileşme sağlanmış mı? Bu soruları her yıl yanıtlamalı ve sapma varsa nedenlerini ve düzeltici aksiyonları belirtmelisiniz. Böyle bir şeffaflık, sadece standart uyumu için değil, aynı zamanda şirketinizin hesap verebilirlik kültürü için de önemlidir.
• Senaryo Analizi ve İklim Dirençliliği: Teknik gerekliliklerden bir diğeri, senaryo analizlerinin kullanımıyla ilgilidir. TSRS 2 paragraf 22, şirketlerin iklim dirençliliklerini açıklarken orantılı bir yaklaşımla iklimle ilgili senaryo analizini kullanmalarını öngörür. Ayrıca şirket, hangi senaryoları kullandığını, bu senaryoların neden uygun görüldüğünü ve analiz sonuçlarının stratejiye etkilerini raporlamalıdır. Bu teknik beklentiye uygun olarak, sürdürülebilirlik raporunuzda ayrı bir “İklim Senaryo Analizi” alt bölümüyle, özetle hangi sıcaklık/artış senaryolarını değerlendirdiğinizi, her birinde şirketinize çıkan başlıca sonuçları ve bu sonuçlara karşı nasıl bir stratejik duruş sergilediğinizi aktarmalısınız.
• Diğer Teknik Açıklamalar: TSRS 2 içerisinde yer alan, geçiş planıyla ilişkili olabilecek diğer teknik kavramlar ve gereklilikler de şunlardır:
  • Kısa/Orta/Uzun Vade Tanımı: Şirketin bu vadeleri kendi bağlamında nasıl tanımladığı ve bunların stratejik planlama ile ilişkisi.
  • Varsa Sektör Rehberine Atıf: Şirket, TSRS 2’nin sektör bazlı rehberinde tanımlanan açıklama konularını değerlendirip uygun olanları ele aldığını beyan etmelidir. Örneğin enerji sektöründe iseniz “metan emisyonları” gibi sektör-özgü bir konu önemliyse, planınızda buna değindiğinizi belirtmelisiniz.
  • Karbon Kredisi ve Telafi Mekanizmaları: Eğer geçiş planınızda karbon kredisi kullanımı veya benzeri offset mekanizmaları varsa, TSRS 2 kapsamında bu tür enstrümanların kullanımı ve etkileri de şeffaf şekilde açıklanmalı (örneğin hangi standarttan kaç ton karbon kredisi satın alındı, bunların planlanan etkisi nedir gibi).
  • Politika ve Yasal Uyumluluk: TSRS 2 aynı zamanda işletmelerin maruz kaldığı iklimle ilgili mevcut veya beklenen düzenlemelere, politik risklere uyum stratejilerini de raporlamasını gerektirir. Geçiş planınızda, ulusal/uluslararası düzenlemelere nasıl hazırlandığınızı (örneğin Avrupa Yeşil Mutabakatı sınırda karbon vergisine karşı alınan önlemler gibi) teknik olarak belirtmek önemlidir.

Uygulama Rehberlerinden Faydalanma: TSRS’nin yayımlanmasıyla birlikte KGK (Kamu Gözetimi Kurumu) ve diğer uzman kuruluşlar tarafından bazı uygulama rehberleri ve SSS dokümanları yayınlandı. Bu kaynaklarda geçiş planlarına dair ipuçları ve örnek açıklamalar bulunabilir. Örneğin, IFRS Vakfı’nın Haziran 2025’te yayımladığı bir rehber dokümanı, geçiş planı açıklamalarında nelere yer verilmesi gerektiğine dair yol gösterici örnekler sunmaktadır. Böyle kaynakları takip ederek, raporlamanızı daha güçlü bir şekilde kurgulayabilirsiniz. Özellikle TCFD’nin rehber ilkeleri ve Birleşik Krallık Geçiş Planı Görev Gücü (TPT) gibi oluşumların yayınları, geçiş planının iyi uygulamalarını içerir ve TSRS 2 ile büyük ölçüde uyumludur.

Tutarlılık ve Şeffaflık: Teknik gerekliliklere uyurken, unutmamanız gereken en önemli nokta, verdiğiniz bilgilerin tutarlı ve anlaşılır olmasıdır. TSRS 2, yönetişim, strateji, risk yönetimi, metrikler & hedefler bölümlerindeki açıklamaların birbirleriyle tutarlı olmasına önem verir. Örneğin risk bölümünde “iklim kaynaklı sel riski kritiktir” deyip stratejide bu riske hiçbir yanıt vermemek bir tutarsızlık olur. Veya hedefler bölümünde “2050 net-sıfır” dediğiniz halde geçiş planı kısmında bu hedefe yönelik somut plan sunmamak yine eksik kalacaktır. Bu nedenle, raporunuzu bir bütün olarak gözden geçirip, geçiş planıyla ilgili tüm unsurların (yönetim, risk, strateji, hedef, metrik) entegre bir hikâye anlattığından emin olun.

Geçiş Planı Hazırlama Kontrol Listesi

Aşağıda, TSRS 2’ye uygun bir iklim geçiş planı hazırlarken dikkate almanız gereken temel adımların bir kontrol listesi verilmiştir. Bu liste, planlama sürecinde herhangi bir önemli adımı atlamamanız için yol gösterici olacaktır:

• Yönetim Sahipliği Belirlendi: İklimle ilgili risk ve fırsatların gözetiminden sorumlu yönetim kurulu komitesi veya üst düzey yönetici belirlendi mi? (Örn. Sürdürülebilirlik Komitesi kuruldu, sorumlu yönetim kurulu üyesi atandı).
• Risk ve Fırsat Envanteri Oluşturuldu: Şirketin maruz kaldığı iklimle ilgili fiziksel ve geçiş riskleri kapsamlı şekilde tanımlandı ve önceliklendirildi mi? Fırsatlar belirlendi mi? (Tedarik zinciri ve değer zincirini de kapsayacak şekilde).
• Senaryo Analizi Yapıldı: Şirketin iklim dirençliliğini test etmek üzere en azından bir temel iklim senaryo analizi gerçekleştirildi mi? Farklı sıcaklık/artış senaryolarında şirketin finansal ve operasyonel etkileri değerlendirildi mi?.
• İklim Hedefleri Tanımlandı: Kısa, orta ve uzun vadeli somut iklim/sürdürülebilirlik hedefleri belirlendi mi? (Örn. 2030 için emisyon azaltım yüzdesi, yenilenebilir enerji oranı vb.).
• Eylem ve Strateji Planı Hazır: Belirlenen her hedef için ulaşma stratejileri ve somut eylemler listelendi mi? (Projeler, yatırımlar, operasyonel değişiklikler vb. ile kimin sorumlu olduğu ve zamanlaması dahil).
• Kaynak Planlaması Yapıldı: Geçiş planındaki eylemler için gerekli finansman ve kaynak tahsisi belirlendi mi? Bu finansmanın ne şekilde sağlanacağı planlandı ve onaylandı mı?.
• Metrikler ve KPI’lar Belirlendi: İlerlemeyi takip etmek için gerekli performans göstergeleri tanımlandı mı? (Yıllık emisyon rakamları, enerji verimliliği, vs. gibi TSRS 2’nin istediği metrikler dahil).
• Veri Toplama ve İzleme Sistemi Kuruldu: Belirlenen metrikler için veri akışı ve sorumlular tanımlandı mı? Veri güvenilirliği ve gerekirse bağımsız doğrulama mekanizmaları planlandı mı?
• Zaman Çizelgesi Oluşturuldu: Tüm eylemler ve hedefler için bir zaman planı yapıldı mı? Kısa, orta, uzun vadeli adımlar netleştirildi mi ve bunlar şirketin genel iş planıyla uyumlu mu?
• İç İletişim ve Eğitim: Plan içeriği ve sorumluluklar şirket içinde ilgili tüm departmanlarla paylaşıldı mı? Yöneticiler ve çalışanlar, kendilerinden beklenen roller konusunda bilgilendirildi mi?
• Acil Durum/Esneklik Planı: Belirsizliklere karşı esneklik sağlamak için, varsayımlarda ciddi sapmalar olursa devreye girecek alternatif planlar (B Planı) hazır mı? (Örn. beklenen teknoloji gelişmezse veya düzenleyici ortam farklı gelişirse ne yapılacak?)
• Yönetim Kurulu Onayı: Geçiş planı ve içerdiği hedefler ile aksiyonlar yönetim kurulu tarafından resmi olarak gözden geçirildi ve onaylandı mı? Yönetim kurulu bu planı stratejinin parçası olarak benimsedi mi?
• Dış İletişim Hazır: Planın kamuya açıklanacak versiyonu (sürdürülebilirlik raporu vb.) TSRS 2 gerekliliklerine göre hazırlanıp, gerekli tüm açıklamaları içeriyor mu? (Varsayımlar, ilerleme durumu, yönetişim yapısı, metrikler vb. dahil).
• Sürekli İyileştirme Mekanizması: Plan uygulamaya geçtikten sonra düzenli aralıklarla (yıllık gibi) gözden geçirme ve güncelleme süreci tanımlandı mı? Yeni gelişmelere göre planın adaptasyonu için sorumlular ve prosedürler belirlendi mi?

Kontrol listesi: Yukarıdaki liste, geçiş planınızı hazırlarken tamamlamanız gereken başlıca unsurları özetler. Tüm maddelerin tikini atabildiğinizde, TSRS 2 uyumlu, kapsamlı bir plan hazırlamış olmanız gerekir.

Örnek Geçiş Planı Şablonu

Son olarak, iklim geçiş planınızın raporlanmasında kullanabileceğiniz basit bir bölüm şablonu sunuyoruz. Bu şablon, sürdürülebilirlik raporunuzda veya ayrı bir geçiş planı dokümanında hangi başlıklar altında ne tür bilgiler verebileceğinize dair bir örnek yapı içerir:

• 1. Yönetim ve Yönetişim: İklim değişikliğiyle ilgili risk ve fırsatların yönetim kurulu düzeyinde ele alınışı, sorumlu komiteler ve yöneticiler, yönetişim süreçlerindeki entegrasyon (karar alma mekanizmalarında iklim konularının dikkate alınma biçimi). Örnek: “Şirketimizde iklimle ilgili risklerin takibi, doğrudan CEO’ya raporlayan Sürdürülebilirlik Direktörü tarafından koordine edilmekte ve üç ayda bir yönetim kurulunun Risk Komitesi’ne sunulmaktadır…”
• 2. İklim Riski ve Fırsat Analizi: Şirketin kısa, orta, uzun vadede karşılaşabileceği başlıca iklim riskleri (fiziksel ve geçiş riskleri ayrı belirtilecek) ve fırsatlar. Her birinin iş modeli ve finansal performans üzerindeki potansiyel etkileri kısaca açıklanacak. Örnek: “Artan sıcaklık dalgaları (fiziksel risk): Çalışan verimliliğinde düşüş ve soğutma maliyetlerinde artış riski. Plan: Fabrika binalarında iklimlendirme iyileştirmeleri…”
• 3. İklim Senaryo Analizi ve Dayanıklılık: Kullanılan iklim senaryoları (ör. 1.5°C, 4°C senaryosu vb.), bu senaryolara göre şirketin maruz kalacağı etkiler ve şirket stratejisinin bu senaryolardaki dayanıklılığı. Örnek: “Yaptığımız analizlere göre, 4°C’lik bir küresel ısınma senaryosunda X tesisimizde 2040’tan itibaren su sıkıntısı kritik bir düzeye ulaşabilir; bu nedenle su geri kazanım altyapımıza yatırımı hızlandıracağız…”
• 4. Hedefler ve Kilometre Taşları: Kısa, orta, uzun vadeli iklim hedefleri tablo halinde (ör. emisyon azaltım %, yenilenebilir enerji %, belirli bir tarihe kadar kömür kullanımının sıfırlanması vs.). Her hedefin baz yılı, hedef yılı ve ara kilometre taşları belirtilecek. Örnek tablo: “2025: %20 azaltım, 2030: %50 azaltım, 2040: %80 azaltım, 2050: %100 (net sıfır) – Baz yıl: 2019, Kapsam: 1+2 emisyonlar.”
• 5. Geçiş Stratejisi ve Eylem Planı: Belirtilen hedeflere ulaşmak için hayata geçirilecek stratejilerin özeti. Bu bölümde alt başlıklar halinde şu konular ele alınabilir:
  • Karbon Azaltım Stratejileri: Enerji verimliliği, yenilenebilir enerji, süreç değişiklikleri, ürün inovasyonu vb. ile doğrudan/dolaylı emisyon azaltım planları.
  • Adaptasyon Stratejileri: Fiziksel risklere karşı alınacak önlemler (altyapı güçlendirme, tedarik çeşitlendirme vb.).
  • Tedarik Zinciri ve Müşteri İlişkileri: Tedarikçilerle ortak programlar, müşterilere sunulan düşük karbonlu ürün/hizmetler.
  • Ar-Ge ve Teknoloji: Gelecekteki azaltımlar için araştırılan yeni teknolojiler veya pilot projeler.
  • Her alt başlık altında, somut projeler, yatırım tutarları ve zamanlamalar belirtilebilir. Örneğin: “2024-2026: Fabrika çatısına 5 MW güneş paneli kurulumu (Yatırım: XX milyon TL, Beklenen azaltım: YY ton CO₂/yıl)”.
• 6. Kaynaklar ve Finansman: Geçiş planının bütçesi ve finansman kaynakları. Örneğin plan dahilinde toplam Z milyon TL yatırım öngörülüyor; bunun X milyonu iç sermaye, Y milyonu yeşil kredi, kalanı karbon piyasası gelirleri gibi. Varsa insan kaynağı planlaması (ör. iklim projeleri için oluşturulan ekipler) da burada belirtilebilir.
• 7. Performans Metrikleri ve İzleme: İzlenen metriklerin tablosu ve son birkaç yılın verileri (trendleri göstermek amacıyla). Metriklerin hedeflerle karşılaştırılması. Gerekirse grafikler ile ilerleme trendinin görselleştirilmesi. Örnek: “Kapsam 1+2 emisyonları (ton CO₂e): 2019: 100,000; 2020: 95,000; 2021: 90,000; 2022: 85,000; 2030 hedefi: 50,000” gibi. Ayrıca metriklerin nasıl takip edildiği ve doğrulandığına dair bilgi.
• 8. İlerleme Durumu (Geçmiş Planların Değerlendirmesi): Eğer önceki raporlama dönemlerinde geçiş planı açıklanmışsa, o plan dahilindeki taahhütlerin gerçekleşme durumu. İlk defa açıklanıyorsa bu bölüm, planın gelecekteki izleme ve güncelleme periyodunu açıklayabilir. Örneğin: “Her yıl sürdürülebilirlik raporumuzda bu planın uygulanma performansını ve varsa güncellemeleri paylaşacağız. 2025 yılında ara hedeflere ulaşılamaması durumunda aksiyon planımız revize edilecektir.”
• 9. Ekler (Varsayımlar ve Metodolojiler): Geçiş planında kullanılan kritik varsayımlar (döviz kuru, karbon fiyatı projeksiyonu, büyüme varsayımları vb.) liste halinde verilebilir. Ayrıca hesaplama metodolojileri, senaryo analizi teknik detayları veya terim tanımları ek olarak sunulabilir. Bu kısım teknik okuyucular için değerlidir.

Yukarıdaki şablonu ihtiyaçlarınıza göre genişletebilir veya sadeleştirebilirsiniz. Önemli olan, TSRS 2’nin tüm gerektirdiği unsurları kapsadığınızdan emin olmaktır ve okuyucunun (yatırımcıların, düzenleyicilerin ve diğer paydaşların) şirketinizin iklim geçiş planını bütünsel ve anlaşılır bir şekilde görmesini sağlamaktır. Şablonun her bölümünde mümkün olduğunca açık, verilere dayalı ve tutarlı bilgiler sunmaya dikkat edin.

Sonuç

Türkiye Sürdürülebilirlik Raporlama Standartları (TSRS) 2 kapsamında bir iklim geçiş planı hazırlamak, şirketlerin sürdürülebilirlik yolculuğunda önemli ve artık zorunlu bir adımdır. Bu rehberde ele aldığımız adımlar ve öneriler, karmaşık görünen bu süreci yapılandırılmış ve yönetilebilir hale getirmeyi amaçlamaktadır. Özetle, güçlü bir geçiş planı; yönetim kurulu desteğiyle başlar, detaylı bir risk-fırsat analiziyle şekillenir, bilimsel hedefler ve sağlam stratejilerle somutlaşır, performans metrikleri ve zaman çizelgesiyle izlenebilir hale gelir ve düzenli raporlama ile hesap verebilirlik kazanır.

TSRS 2 standardına uygun raporlama yapmak, sadece yasal bir yükümlülüğü yerine getirmek değil, aynı zamanda şirketinizin iklim değişikliği karşısındaki dayanıklılığını ve vizyonunu ortaya koymak demektir. Böyle bir plan; yatırımcılar, müşteriler ve iş ortakları nezdinde güven oluşturur, şirketin itibarını güçlendirir ve uzun vadede finansal performansını olumlu etkiler. Unutulmamalıdır ki, geçiş planınız yaşayan bir dokümandır – iş dünyasının dinamikleri ve iklimin belirsizlikleri karşısında, öğrenmeye ve adaptasyona açık olmalıdır.