Karbon Kredisi Nedir ve Nasıl Çalışır?

Karbon kredisi, atmosfere salınan her bir ton CO2 eşdeğerinin önlenmesi veya yok edilmesi karşılığı verilen sertifikadır. Bu sertifikalar, toplulukların güçlenmesine destek olmak, ormanların iyileşmesine katkı sağlamak, ekosistemin korunmasına yardımcı olmak ve fosil yakıt bağımlılığını azaltmak gibi olumlu ek etkiler taşır. Pratikte bir şirket, atmosfere saldığı her bir ton karbondioksit için bir karbon kredisi satın alarak kendi karbon ayak izini “dengelemeyi” amaçlar. Örneğin bir şirket 100 ton CO2 salıyorsa 100 adet karbon kredisi alır ve bu sayede karbon emisyonunu dengeler. Bir karbon kredisi genellikle bir metrik ton CO2’nin azaltımını temsil eder. Bu krediler orman dikimi, yenilenebilir enerji veya sanayide verimlilik arttırımı gibi projeler sayesinde üretilir; böylece doğrudan karbon salınımını önlemek veya atmosfere salınan karbonu tutmak suretiyle elde edilen azaltım sertifikalanmış olur.

Karbon Kredileri Nasıl Edinilir?

Karbon kredileri genellikle gönüllü karbon piyasası ve uyumlu karbon piyasası üzerinden satın alınır. Gönüllü karbon piyasaları, karbon nötrlüğü hedefleyen şirketlerin kredileri doğrudan sertifikalı projelerden edinmesine imkân tanır; uyumlu piyasalarda ise devletlerin belirlediği sınır ve ticaret sistemleri kapsamında krediler oluşur. Bir şirket karbon kredisi alırken öncelikle kendi karbon ayak izini hesaplamalıdır, böylece ne kadar kredi alacağı belirlenir. Daha sonra güvenilir standartlara sahip projeler seçilir ve bu projelerden kredi satın alınır. Örneğin Gold Standard veya Verra (VCS) gibi uluslararası sertifikasyon programları tarafından onaylı projeler tercih edilmelidir. Ayrıca bankalar veya danışmanlık firmaları aracılığıyla da krediler edinilebilir; bu kurumlar sürdürülebilir finansman programları sunabilir. Satın alınan kredilerin bağımsız denetimle doğrulanmış olması ve kaydedilmesi şarttır, böylece alım sürecinin şeffaflığı sağlanır.

Karbon Kredi Kalite Kriterleri

Yüksek kaliteli karbon kredileri beş temel kriteri sağlamalıdır:

• Ek etki (Additionality): Kredisinin dayandığı proje, kredi desteği olmadan gerçekleşmeyecek olmalıdır. Yani kredi geliri projenin varlığını gerçekten “ek” olarak desteklemelidir.

• Sağlam ölçüm (Robust quantification): Azaltılan emisyon miktarı bilimsel yöntemlerle kesin ve tutarlı biçimde hesaplanmalıdır. Hesaplamalar muhafazakâr varsayımlarla yapılmalı ve doğrulanabilir kayıtlar tutulmalıdır.

• Kalıcılık (Permanence): Elde edilen karbon azaltımı uzun vadeli ve geri dönüşü olmayan olmalıdır. Örneğin orman koruma projelerinde, karbonun atmosferden en az 100 yıl boyunca kalıcı olarak uzaklaştırılması hedeflenir.

• Çifte sayım olmaması (No double-counting): Aynı emisyon azaltımı tek bir kuruma özgü sayılmalı, birden fazla taraf aynı krediyi kullanarak sera gazını düşürdüğünü iddia etmemelidir. Kayıt sistemleri ve şeffaflık bu riski önler.

• Sosyal ve çevresel etkiler: Projenin yerel topluluklara yararı olmalı ve biyolojik çeşitliliğe zarar vermemelidir. Katılımcı süreçler ve çevresel adalet esasları gözetilerek sosyal fayda yaratılmalı ve olumsuz yan etkiler önlenmelidir.

Bu kriterler, karbon kredilerinin gerçek, ölçülebilir ve sürdürülebilir olmasını sağlayarak “çevresel bütünlüğü” güvence altına alır. Bu kapsamda uluslararası düzeyde Gold Standard, VCS, CDM gibi sertifikasyonlar benimsenir.

Düşük Kaliteli Kredilerden Kaçınma

Düşük kaliteli veya şüpheli kredilerden kaçınmak için öncelikle güvenilir standart ve derecelendirme sistemleri kullanılmalıdır. Örneğin ICROA gibi endüstri birliği onaylı programlar ve Green-e benzeri etiketler, projelerin yüksek operasyonel kriterleri karşılayıp karşılamadığını gösterir. Ayrıca bağımsız kuruluşlarca yapılan derecelendirme platformları (Sylvera, BeZero Carbon vb.) kullanılarak projelerin ek etkisi, ek faydası ve kalıcılığı değerlendirilmelidir. Sylvera’nın yaklaşımında karbon kredileri “performans, ek etki, ek faydalar ve kalıcılık” gibi kriterlere göre puanlanır; bu sayede alıcılar kredi kalitesini karşılaştırabilir. Kredi seçerken en ucuz olana değil, kalite puanı yüksek projelere öncelik verilmelidir. Son olarak, projelerin bağımsız denetçiler tarafından doğrulanmış olmasına, çifte sayımın önlenmesine ve satın alma sürecinin şeffaf şekilde belgelenmesine dikkat edilmelidir.

Kurumsal İklim Stratejileriyle Entegrasyon

Şirketlerin karbon kredilerini iklim stratejilerine entegre ederken önce azaltım prensibi uygulanmalıdır. Terrascope’un belirttiği gibi, karbon hiyerarşisinde ilk aşama emisyonları önlemek ve azaltmaktır; karbon kredileri yalnızca bu azaltım çabalarıyla karşılanamayan artık emisyonları nötrlemek için kullanılmalıdır. Science Based Targets Initiative de karbon kredilerinin asla temel strateji yerine geçmemesi gerektiğini vurgular. SBTi’ye göre karbon kredileri, kalıcı karbon giderimleri yoluyla şirketlerin azaltma çabalarını destekleyebilir ancak asla bunların yerini tutamaz. Örneğin bir şirket önce enerji verimliliği yatırımları ve yenilenebilir kaynak kullanımıyla emisyonlarını maksimuma kadar azaltmalı, kalan artık emisyonlar için ise yüksek kaliteli karbon kredilerinden yararlanmalıdır. Böylece şirketin net-sıfır hedefine ulaşırken kredilere olan bağımlılığı azaltmış olur.

Eleştiriler ve Sorumlu Yaklaşım

Karbon kredilerine yönelik sık eleştiriler arasında, bunların gerçek emisyon azaltımı yerine “yeşil aklama” aracı olarak kullanılması yer alır. Örneğin, bazı büyük fosil yakıt şirketlerinin emisyonlarını azaltmak yerine karbon kredisi satın alarak düşürdüklerini iddia etmesi tepki çekmiştir. Eleştirmenler karbon kredilerini bazen “kirletme izni” olarak değerlendirir. Bu tür eleştirilere karşı sorumlu bir yaklaşım şunları gerektirir: Öncelikle, şirket içi emisyonların mümkün olduğunca azaltılması; karbon kredileri ise yalnızca kalan artık emisyonları dengelemek için kullanılmalıdır. İkincisi, satın alınan kredilerin şeffaf şekilde raporlanması ve üçüncü taraf doğrulamalı verilere dayanması sağlanmalıdır. Son olarak, projelerin çevresel ve sosyal faydaları göz önüne alınarak seçilmesi, böylece krediler yalnızca karbon düşürmekle kalmayıp sürdürülebilir kalkınma hedeflerine de hizmet etmesi önemlidir. Bu şekilde, karbon kredileri eleştirilere rağmen iklim stratejisinin etkin ve güvenilir bir parçası haline getirilebilir.