Yöntem ve Emisyon Muhasebe Gereksinimleri

Hedeflerin oluşturulmasında kullanılan yöntemlerin doğruluğu ve uygunluğu, iklim değişikliğiyle mücadelede önemli bir rol oynar. Bu bağlamda, şirketlerin hedeflerini hazırlarken yalnızca SBTi (Science Based Targets initiative – Bilim Temelli Hedefler İnisiyatifi) tarafından onaylanmış ve yayımlanmış en güncel yöntemleri ve araçları kullanmaları gerekmektedir. Eski bir yöntemle veya aracın önceki bir sürümüyle belirlenen hedeflerin, yeni sürüm yayımlandıktan sonra yalnızca 6 ay içinde geçerlilik onayı için sunulmasına izin verilir. Bu düzenleme, şirketlerin en son bilimsel bilgi ve standartlarla uyumlu kalmasını sağlar.

Yöntemlerin geçerliliği, belirlenen hedeflerin modelleme süreçlerine dayanır. Bu süreçte kullanılan araçlar, sera gazı azaltımı için gerekli adımların ölçülebilir ve bilimsel temellere dayalı olmasını garanti eder. Örneğin, bir sektör veya yöntem güncellemesi yapılırsa, şirketlerin bu yeni yöntemlere hızlı bir şekilde adapte olması gereklidir. Eski yöntemlerin kullanımı sınırlı bir süreyle kabul edilir, çünkü bu durum yeni bilimsel gelişmelerin ve sektörel gerekliliklerin göz ardı edilmesini engeller.

Terminolojide kullanılan “onaylanmış yöntem” ifadesi, SBTi’nin resmi olarak belirlediği ve kabul ettiği modelleme araçlarını ve yöntemlerini ifade eder. Bu araçlar, belirli bir sektör veya hedef türüne yönelik en iyi uygulamaları içerir. Ayrıca, “modelleme” terimi, emisyon azaltım hedeflerinin gelecekteki bir zaman diliminde nasıl gerçekleştirileceğini simüle eden matematiksel ve istatistiksel analizleri ifade eder.

Şirketlerin emisyon muhasebesi süreci, sera gazı emisyonlarının doğru bir şekilde ölçülmesi, raporlanması ve izlenmesini sağlar. Bu süreçte, GHG Protokolü (Sera Gazı Protokolü) standartları temel alınır. GHG Protokolü, emisyonların kapsamını (Kapsam 1, Kapsam 2 ve Kapsam 3) tanımlayarak küresel bir standart sunar.

1. Kapsam 2 Muhasebe Yaklaşımı: Şirketler, Kapsam 2 emisyonlarını (satın alınan elektriğin üretiminden kaynaklanan emisyonlar) raporlarken, iki ana yaklaşımdan birini seçmelidir:
   • Yerel Tabanlı Yaklaşım (Location-based): Elektrik tüketiminin emisyon faktörleri, şirketin faaliyet gösterdiği bölgedeki elektrik şebekesinin ortalama emisyon değerleri üzerinden hesaplanır.
   • Piyasa Tabanlı Yaklaşım (Market-based): Elektrik sağlayıcılarının özel olarak belirttiği emisyon faktörleri veya yenilenebilir enerji sertifikaları kullanılarak hesaplama yapılır.

   Şirketler, hedef belirleme ve ilerleme izleme süreçlerinde bu iki yaklaşımdan yalnızca birini tutarlı bir şekilde kullanmalıdır. Bununla birlikte, raporlama sırasında her iki yaklaşımı da kullanarak emisyonlarını açıklamalıdır.

2. Kapsam 3 Envanteri: Kapsam 3 emisyonları, şirketin tedarik zinciri ve ürün yaşam döngüsü boyunca oluşan dolaylı emisyonları kapsar. Örneğin, bir ürünün üretimi sırasında kullanılan hammaddelerin çıkarılmasından, ürünün nihai kullanıcı tarafından kullanımına kadar olan süreçteki tüm emisyonlar bu kapsamda değerlendirilir. Şirketler, Kapsam 3 emisyonlarını aşağıdaki gerekliliklere uygun olarak raporlamalıdır:
   • Tüm ilgili emisyon kaynaklarını içermelidir.
   • GHG Protokolü tarafından tanımlanan muhasebe standartlarına uygun olmalıdır.
3. Biyoenerji Muhasebesi: Biyoenerji kaynaklarından (örneğin, biyokütle) kaynaklanan emisyonlar özel bir raporlama sürecine tabidir. Biyoenerji ile ilişkili karbon dioksit (CO2) emisyonları ve arazi kullanımı değişikliklerinden kaynaklanan emisyonlar mutlaka raporlanmalı ve hedeflere dahil edilmelidir. Arazi kullanımından kaynaklanan emisyonlar, hem doğrudan arazi kullanım değişikliklerini (örneğin, ormanlık bir alanın tarım alanına dönüştürülmesi) hem de tarımsal faaliyetlerden kaynaklanan dolaylı emisyonları içerebilir.
4. Karbon Kredileri: Şirketlerin karbon kredilerini hedeflerine ulaşmak için doğrudan emisyon azaltımı olarak kullanması yasaktır. Bunun yerine, karbon kredileri şu amaçlarla kullanılabilir:
   • Kalan emisyonları nötrleştirmek.
   • Bilim temelli hedeflerin ötesinde iklim değişikliğiyle mücadele etmek için ek finansman sağlamak.

Karbon kredileri, bir şirketin emisyonlarını başka bir yerde azaltma projelerine yatırım yaparak “dengelemesini” ifade eder. Ancak, bu kredilerin yalnızca mevcut emisyon azaltım taahhütlerini aşan durumlarda kullanılması önerilir.

5. Diğer Kritik Hususlar:
   • Kaçınılan Emisyonlar (Avoided Emissions): Kaçınılan emisyonlar, bir şirketin ürün veya hizmetleri sayesinde başka bir yerde gerçekleşmeyen emisyonları ifade eder. Ancak, bu emisyonlar doğrudan bir şirketin hedeflerine dahil edilemez.
   • Raporlama Tutarlılığı: Şirketlerin yıllık olarak kapsamlı emisyon envanterlerini ve hedeflerine ulaşma konusundaki ilerlemelerini kamuya açık bir şekilde raporlaması gereklidir. Bu, şeffaflığı ve hesap verebilirliği sağlar.

Bu gereklilikler, şirketlerin hem operasyonel hem de tedarik zinciri süreçlerindeki emisyonlarını sistematik bir şekilde yönetmesini sağlar. Bu yaklaşım, şirketlerin net sıfır hedeflerine ulaşma yolunda şeffaf, tutarlı ve bilim temelli bir strateji benimsemelerine yardımcı olur.

Net-Sıfır Hedef Formülasyonu

Net-sıfır hedefleri, bir şirketin sera gazı emisyonlarını sıfıra indirmesi veya yalnızca minimum bir seviyede tutması anlamına gelir. Bu hedefler, yalnızca şirketin doğrudan operasyonlarından değil, aynı zamanda tedarik zincirlerinden ve ürünlerinin kullanımından kaynaklanan dolaylı emisyonları da içerir. Net-sıfır hedefleri, uluslararası kabul görmüş bilimsel standartlarla uyumlu olmalı ve küresel sıcaklık artışını 1,5°C ile sınırlama hedefine katkıda bulunmalıdır. Bu hedefler, çevresel sürdürülebilirliğin yanı sıra şirketlerin uzun vadeli rekabet gücünü artırmalarına da olanak sağlar.

Net-sıfır hedefleri oluşturulurken, kısa vadeli ve uzun vadeli planlar birlikte ele alınmalıdır. Kısa vadeli hedefler genellikle 5 ila 10 yıl arasındaki bir zaman dilimini kapsar ve şirketlerin yakın gelecekte hangi somut adımları atacağını belirler. Örneğin, bir şirket 2025 yılına kadar enerji tüketiminden kaynaklanan emisyonlarını %30 azaltmayı hedefleyebilir. Uzun vadeli hedefler ise daha geniş bir perspektif sunar ve şirketin 2050 yılına kadar net-sıfır seviyesine ulaşmasını sağlayacak stratejileri içerir. Bu planlar, sektör bazlı ve küresel senaryolarla uyumlu bir şekilde tasarlanmalıdır.

Net-sıfır hedeflerinin oluşturulmasında başlangıç yılı önemli bir referans noktasıdır. Başlangıç yılı, şirketin sera gazı emisyonlarının ilk ölçüldüğü ve raporlandığı yılı ifade eder. Bu yıl genellikle 2015’ten sonraki bir yıl olarak seçilir, çünkü bu tarih bilimsel metodolojiler ve uluslararası standartlarla uyumlu ölçümleri mümkün kılar. Örneğin, bir şirketin 2030 yılına kadar emisyonlarını %50 azaltma hedefi, bu başlangıç yılındaki emisyon seviyelerine göre değerlendirilir. Başlangıç yılı belirlenirken tutarlılık ve veri kalitesi göz önünde bulundurulmalıdır.

Net-sıfır hedeflerine ulaşmak için şirketlerin enerji kaynaklarını dönüştürmesi kritik öneme sahiptir. Özellikle elektrik tüketimi, birçok şirketin karbon ayak izinde önemli bir yer tutar. Şirketlerin yenilenebilir enerjiye geçiş yapması, Kapsam 2 emisyonlarının azaltılmasında büyük bir etki yaratır. Örneğin, bir şirketin 2025 yılına kadar elektrik tüketiminin %80’ini, 2030 yılına kadar ise %100’ünü yenilenebilir kaynaklardan sağlaması beklenir. Bu geçiş, yalnızca emisyonları azaltmakla kalmaz, aynı zamanda enerji maliyetlerini düşürerek finansal faydalar sağlar.

Net-sıfır hedeflerinin önemli bir unsuru da Kapsam 3 emisyonlarını yönetmektir. Kapsam 3 emisyonları, tedarik zinciri ve ürünlerin kullanımından kaynaklanan dolaylı emisyonları içerir. Örneğin, bir otomobil üreticisi için bu, ürettiği araçların kullanımından kaynaklanan emisyonları da kapsamaktadır. Bu tür emisyonları azaltmak için şirketler, daha çevre dostu ürünler geliştirebilir, tedarikçilerini daha sürdürülebilir uygulamalara teşvik edebilir veya müşterilerinin çevreci alternatiflere yönelmesini sağlayacak stratejiler geliştirebilir.

Emisyonları azaltma hedeflerinin ötesinde, şirketlerin geriye kalan emisyonlarını dengelemesi gerekebilir. Bu işlem, “nötrleme” olarak adlandırılır ve karbonun atmosferden uzaklaştırılarak kalıcı olarak depolanmasını içerir. Karbon nötrleme yöntemleri arasında ağaçlandırma projeleri, karbon yakalama ve depolama teknolojileri gibi çeşitli yaklaşımlar bulunur. Ancak, nötrleme yalnızca azaltılamayan emisyonlar için kullanılmalı; öncelik her zaman emisyonları mümkün olduğunca azaltmaya verilmelidir. Örneğin, bir şirket fabrikalarının karbon ayak izini azaltmak için enerji verimliliğini artırabilir ve kalan emisyonlarını orman koruma projeleriyle dengeleyebilir.

Net-sıfır hedefleri, sadece çevresel sorumluluk taşımaktan çok daha fazlasını ifade eder. Bu hedefler, şirketlerin paydaşlarına ve müşterilerine sürdürülebilirlik taahhüdünü gösterir ve bu da şirketlerin marka değerini artırır. Ayrıca, yatırımcılar giderek daha fazla çevre dostu şirketlere yönelmekte, bu da net-sıfır hedeflerini benimseyen şirketlere finansal avantajlar sağlamaktadır. Örneğin, net-sıfır hedefleri olan bir şirket, çevre dostu uygulamalarını destekleyen bir fon tarafından tercih edilebilir.

Şirketlerin net-sıfır hedeflerini etkin bir şekilde yönetmesi, şeffaf ve düzenli bir raporlama süreciyle mümkündür. Şirketler, yıllık olarak sera gazı emisyonlarını ve hedeflerine ulaşma konusundaki ilerlemelerini kamuya açık bir şekilde raporlamalıdır. Bu raporlama, şirketlerin çevresel performansını sürekli olarak değerlendirmesine ve gerektiğinde stratejilerini güncellemesine olanak tanır. Örneğin, bir şirketin raporu, hangi alanlarda hedeflerin gerisinde kalındığını ve hangi yeni stratejilerin uygulanabileceğini net bir şekilde ortaya koyabilir. Net-sıfır hedefleri, bu anlamda şirketlerin sürdürülebilir bir geleceğe katkı sağlama yolunda önemli bir adım atmasını temsil eder.

Raporlama ve Sektör Spesifik Gereksinimler

Net-sıfır hedefleri kapsamında şirketlerin raporlama, yeniden hesaplama ve sektörel rehberlik süreçleri büyük önem taşımaktadır. Şirketler, sera gazı emisyonlarını şeffaf bir şekilde raporlayarak, belirledikleri hedeflere ulaşma konusundaki ilerlemelerini kamuya açık bir şekilde paylaşmalıdır. Bu raporlama, şirketlerin tüm faaliyetlerinden kaynaklanan doğrudan (Kapsam 1), dolaylı enerji kaynaklı (Kapsam 2) ve değer zinciri emisyonlarını (Kapsam 3) kapsamalıdır. Ayrıca, karbon giderme projelerinden elde edilen etkilerin ayrı olarak raporlanması gerekmektedir. Şirketlerin raporlama süreçlerinde uluslararası standartlara uygun platformlar, örneğin CDP (Carbon Disclosure Project) veya yıllık sürdürülebilirlik raporları gibi araçlar kullanılmalıdır. Raporlama, şirketlerin çevresel performansını izleme ve iyileştirme fırsatlarını tespit etmeleri için kritik bir rol oynar.

Net-sıfır hedeflerinin geçerliliğini sağlamak için hedeflerin düzenli olarak gözden geçirilmesi ve gerektiğinde yeniden hesaplanması gereklidir. Şirketlerin mevcut hedeflerini en az her 5 yılda bir gözden geçirmesi ve güncel bilimsel standartlara uyum sağlaması beklenir. Eğer şirketin yapısında önemli değişiklikler meydana gelirse, örneğin bir birleşme, devralma veya yeni iş kollarına geçiş gibi durumlar oluşursa, hedeflerin yeniden hesaplanması zorunlu hale gelir. Ayrıca, emisyon envanterinde kullanılan veriler veya hesaplama yöntemlerindeki değişiklikler de hedeflerin güncellenmesini gerektirebilir. Örneğin, bir şirketin başlangıç yılı emisyonlarında %5 veya daha fazla bir değişiklik meydana geldiğinde, hedeflerin yeniden formüle edilmesi gerekebilir. Bu süreçler, şirketlerin hedeflerini güncel tutmasını ve uzun vadeli stratejilerini daha etkili bir şekilde yönlendirmesini sağlar.

Net-sıfır hedeflerinin uygulanmasında sektöre özel rehberlik, şirketlerin faaliyet gösterdiği sektörlere özgü emisyon kaynaklarını dikkate alarak daha etkili stratejiler geliştirmelerine olanak tanır. Özellikle fosil yakıt satışı, dağıtımı ve diğer iş kollarında faaliyet gösteren şirketler için sektöre özel kriterler bulunmaktadır. Bu şirketlerin, Kapsam 3 emisyonlarını ayrıntılı bir şekilde ele alması gereklidir. Örneğin, fosil yakıt satan bir şirket, sattığı ürünlerin kullanımından kaynaklanan emisyonları da hedeflerine dahil etmek zorundadır. Bu emisyonlar, genellikle şirketin toplam karbon ayak izinin büyük bir bölümünü oluşturur. Bu nedenle, fosil yakıt sektörü, hem operasyonel emisyonlarını azaltma hem de sattıkları ürünlerin kullanımından kaynaklanan emisyonları dengeleme stratejileri geliştirmek zorundadır. Ancak, gelirlerinin %50 veya daha fazlasını fosil yakıt ticaretinden elde eden şirketler için SBTi şu anda net-sıfır hedeflerini onaylamamaktadır.

Sektöre özel rehberlik, yalnızca fosil yakıt sektörünü değil, diğer sektörleri de kapsar. Örneğin, havacılık sektörü için karbon yoğunluğunu azaltmaya yönelik özel hesaplama yöntemleri kullanılmaktadır. Çimento sektörü, üretim süreçlerinden kaynaklanan yüksek karbon emisyonları nedeniyle sektöre özel karbon yoğunluğu hedeflerini uygulamaktadır. Elektrik üretimi gibi sektörler, yenilenebilir enerji kaynaklarının kullanımını artırmaya yönelik sektöre özgü yaklaşımlar geliştirmelidir. Bu yöntemler, şirketlerin faaliyet alanlarına uygun hedefler belirlemesine yardımcı olurken, her sektörün kendine özgü ihtiyaçlarını ve zorluklarını dikkate alır.

Şirketlerin net-sıfır hedeflerine ulaşamayan emisyonlarını dengelemesi de bu süreçte önemli bir yer tutar. Karbon dengeleme, atmosferden karbonu uzaklaştırmayı ve bu karbonu kalıcı olarak depolamayı içerir. Bu süreçte kullanılan yöntemler arasında ağaçlandırma projeleri, karbon yakalama ve depolama teknolojileri gibi çeşitli uygulamalar bulunmaktadır. Ancak bu yöntemler, emisyon azaltım hedeflerinin yerini almamalıdır. Şirketlerin öncelikli hedefi, emisyonlarını doğrudan azaltmak olmalıdır. Örneğin, bir şirket fabrikalarında enerji verimliliği projeleri uygulayarak karbon ayak izini küçültebilir ve kalan emisyonlarını dengeleme projeleriyle destekleyebilir.

Net-sıfır hedeflerinin başarısı, şeffaf bir raporlama süreciyle doğrudan ilişkilidir. Şirketler, sera gazı emisyonları ve hedeflerine ulaşma konusundaki ilerlemelerini yıllık olarak raporlamalıdır. Bu süreç, şirketlerin çevresel performansını sürekli değerlendirmesine olanak tanır ve paydaşlara güven verir. Ayrıca, bu raporlar sayesinde şirketler, hangi alanlarda iyileştirmeler yapmaları gerektiğini tespit edebilir ve yeni stratejiler geliştirebilir. Raporlama, şirketlerin sürdürülebilirlik hedeflerini desteklerken, aynı zamanda küresel iklim değişikliğiyle mücadelede daha somut ve ölçülebilir katkılar sağlamalarını mümkün kılar. Net-sıfır hedefleri, bu anlamda sadece çevresel bir gereklilik değil, aynı zamanda iş stratejilerinin temel bir parçası haline gelmiştir.

NOT: Bu yazı SBTi tarafından yayımlanan “SBTi CORPORATE NET-ZERO STANDARD CRITERIA” dokümanından yararlanılarak hazırlanmıştır.